Kultura i Historia nr 1/2001
Krzysztof Karauda
Historia w perspektywie edukacji zdalnej (distance learning’u – DL)
Formy edukacji zdalnej – krótka historia
Rozwój technologii teleinformatycznych ostatnich kilkudziesieciu lat stworzył nowy paradygmat edukacji tzw. lifelong learning. Kształcenie na odległość w krajach wysoko rozwiniętych stało się faktem, w Polsce dopiero zaczyna rozwijać. Edukacja na odległość (ang. distance education) jest określoną częścią nowej dziedziny wiedzy nazwanej telematyką (ang. telematics), od połączenia słów telekomunikacja, telewizja oraz informatyka.
Oprócz powszechnie stosowanych pojęć dla określania edukacji otwartej i zdalnej, często używa się określeń takich określeń jak: kształcenie korespondencyjne (correspondence education), nauka własna (home study), studia niezależne (independent study), studia zaoczne (external studies), nauczanie ciągłe (continuing education), nauczanie na odległość (distance teaching), samokształcenie (self-instruction), kształcenie dorosłych (adult education), edukacja oparta na współczesnych technologiach i mediach (technology-based or mediated education), indywidualna edukacja (learner-centred education), kształcenie otwarte (open learning), otwarty dostęp (open access), nauczanie elastyczne (flexible learning), nauczanie ukierunkowane (distributed learning). Metody przekazywania wiedzy ulegają tak dalekim przeobrażeniom, że tradycyjne i skostniałe systemy nauczania pozostaną daleko w tyle za prywatnymi inwestycjami. Konieczność przeobrażania wizji nauczania jest nieuchronna z kilku powodów:
– globalizacji (globalna wioska),
– rozwoju społeczeństwa informacyjnego w ogóle,
– trendów światowych,
– nacisków ze strony różnych organizacji, w tym Unii Europejskiej,
– konieczności zmniejszenia nakładów na tradycyjne szkolnictwo (co jest ostatnio szczególnie ważne).
Oczywiście zachłyśnięcie nowością nie może przesłonić najważniejszego celu: efektywnego nauczenia-uczania się, ale rozwój badań na temat zdalnej edukacji pozwala sądzić, że w wielu przypadkach taki sposób kształcenia może przynosić lepsze rezultaty. Jest przede wszystkim ciekawszy, a co za tym idzie wzbudza większą motywację u uczących się; stwarza możliwość inwestowania w rozwój społczeństwa informacyjnego- pozwala nabywać umiejętności w zakresie posługiwania się technologiami informatycznymi. W końcu daje szansę na konkurowanie z innymi pracownikami (w przyszłości).
Nauczanie na odległość liczy sobie niemal trzysta lat. Początki sięgają XVIII wieku, kiedy to w Stanach Zjednoczonych pojawiło się ogłoszenie o nauczaniu korespondencyjnym. Wynalezienie filmu spowodowało, że w 1910 roku w USA pojawił się pierwszy zestaw filmów instruktażowych. W dalszej kolejności do DL włączały się inne media. Już 1948 istniało w USA pięć instytucji edukacyjnych wykorzystujących w swojej praktyce DL [1].
W Polsce tradycja DL liczy sobie ponad 200 lat. W 1776 roku Uniwersytet Jagielloński wprowadzał cykl wykładów dla osób spoza uczelni. W 1779 roku w Warszawie uruchomiono wykłady z fizyki również dla zainteresowanych osób spoza uczelni. Forma kształcenia otwartego była bardzo popularna (Towarzystwo Kursów Akademickich dla Kobiet, Powszechne Wykłady Uniwersyteckie, Powszechne Wykłady Uniwersyteckie). W XIX wieku utworzono Uniwersytet Latający w Warszawie (1886 r.), przekształcony dwadzieścia lat później w Towarzystwo Wyższych Kursów Naukowych. Od 1966 – 1971 funkcjonowała w Polsce Politechnika Telewizyjna, która wykorzystywała w procesie nauczania metody DL, podobnie jak powstały w lutym 1965 przy trzyletnim Państwowym Technikum Ogrodniczym w Lesznie Wydział Kształcenia Korespondencyjnego. Nauka trwała tam początkowo sześć semestrów, później siedem [2]. 1 września 1976 roku zmieniono nazwę szkoły rolniczej w Lesznie na Zespół Szkół Rolniczych im. Synów Pułku, w której skład weszły: Technikum Rolnicze 3-letnie, Zasadnicza Szkoła Rolnicza 2-letnia, Zaoczno-Telewizyjne Technikum Rolnicze na podbudowie szkoły zasadniczej o kierunku rolniczym [3].
Inicjatywę o znacznie szerszym zasięgu podjęto w 1990 roku. Dwóch Holendrów, Johannes Huijnk i Gerardus van Hezewijk otworzyło w Polsce szkołę korespondencyjną. Ogólnopolskie badania (jesień 1990 roku) potwierdziły zainteresowanie kształceniem korespondencyjnym [4]. 15 lutego 1991 Sąd Rejonowy w Poznaniu zarejestrował firmę pod nazwą Europejska Szkoła Kształcenia Korespondencyjnego (ESKK) [5]. Liczba studentów, którzy podjęli naukę w ESKK od początku działalności wynosi ponad 600 000 [ile osób ukończyło naukę?], zaś liczba pracowników etatowych 100, ze średnią wieku 34 lata (sic!).
Dane powyższe wskazują na nieustannie rosnącą popularność DL, a co za tym idzie konieczność dostosowania do standardów nie tylko europejskich ale i światowych. Na przeszkodzie rozwoju DL w Polsce stoi: brak właściwych regulacji prawnych, odpowiedniej infrastruktury i dalekosiężnego programu rozwojowego.
Ze względu na rodzaj środków komunikowania w edukacji zdalnej metody stosowane stosowane w DL można podzielić następująco:
* nauczanie korespondencyjne – opiera się na komunikacji tradycyjnej: poczta, fax. Wcześniej przygotowane materiały dydaktyczne (podręczniki, zeszyty ćwiczeń, kasety audio, wideo) są wykorzystywane przez ucznia. Porozumiewanie się jest również korespondencyjnie,
* nauczanie wspomagane komputerem (np. CBT, CAI) – kursy komputerowe z wykorzystaniem technik multimedialnych,
* nauczanie przez Internet – eLearning (np. WBT) – daje najszersze możliwości kształcenia zarówno w trybie synchronicznym, jak i asynchronicznym. Nauczyciele i uczniowie mają dostęp do niemal nieograniczonych zasobów informacyjnych i programów znajdujących się na serwerach całego świata. Najważniejsze usługi, które mogą być pomocne w nauczaniu to:
– poczta elektroniczna (e-mail),
– praca w systemach i maszynach rozproszonych (telnet),
– bezpośredni dostęp do serwisów informacyjnych, baz danych i katalogów bibliotecznych,
– transfer danych w sieci (FTP),
– bezpośrednia komunikacja pomiędzy uczestnikami procesu dydaktycznego (i każda inna komunikacja),
– usługi wyszukiwawcze: Gopher, Veronica, Archie, WAIS (World Area Information Servers), WWW (World Wide Web),
– usługi związane bezpośrednio z oprogramowaniem sieciowym wspomagającym nauczanie, np. wirtualna tablica, chat,
* nauczanie za pomocą radia i telewizji – (np. kursy telewizyjne, telekonferencje, poczta wideo, poczta głosowa) rozszerza możliwości tworzenia i emisji programów edukacyjnych, dodatkowo nowe technologie pozwalają na interaktywność materiału cyfrowego.
Obserwując rozwój technologii i nowe możliwości dla procesu nauczania-uczenia się można przyjąć opisową definicję edukacji zdalnej:
nauczanie na odległość (DL) jest metodą prowadzenia procesu dydaktycznego w warunkach, gdy nauczyciele i uczniowie (studenci) są od siebie oddaleni (czasami znacznie). Do przekazywania informacji, prócz tradycyjnych metod komunikowania służą nowoczesne technologie telekomunikacyjne i teleinformatyczne (synchronicznie i asynchronicznie) przekazujące: dźwięk, obraz, dane komputerowe i materiały drukowane [6].
DL w dydaktyce historii
Większość wymienionych wcześniej form DL znalazła już swoje zastosowanie w nauczaniu historii. Kursy korespondencyjne nie są tu więc żadną nowością, tak samo jak programy edukacyjne w telewizji, tematyczne filmy wideo, przewodniki i encyklopedie multimedialne udostępniane na popularnych CD-ROM’ach, np. Historia powszechna Cartall’a [7]. Podejmowano już próby pisania oprogramowania dededykowanego nauczaniu historii, np. programy genealogiczne. Szeroko stosuje się digitalizowanie informacji, tworząc wysoko wyspecjalizowane systemy baz danych.
Jednak łatwo zauważyć, że nie są to metody zapewniające wysoką efektywność uczenia (jeśli są oczywiście do tego przeznaczone). CD-ROM wraz z zawartymi na nim informacjami może stanowić uzupełnienie dla materiału drukowanego. Brakuje tu podstawowego elementu: rzetelnej kontroli postępów uczenia, czego nie ma również w kształceniu korespondencyjnym.
Problemem stanowi brak pomysłów na stworzenie jednorodnego systemu dydaktycznego dla historii, który umożliwiałby wprzęgnięcie najnowszych osiągnięć techniki.
Aplikacje dla potrzeb nauki historii (w Polsce) są monotematyczne (co nie zmniejsza oczywiście ich wartości), cooznacza, że oprócz walorów estetycznych i w pewnej mierze funkcjonalnych nie mogą stanowić samodzielnych narzędzi w DL.
Programy stosowane w edukacji na odległość umożliwiają:
* naukę wspomaganą komputerem (computer – assisted instruction – CAI) – komputer jest maszyną uczącą do indywidualnych, samowystarczalnych lekcji,
* nauczanie (uczenie się) wspomagane komputerowo (computer – assisted learning – CAL) – komputer jest stosowany w procesie szkolenia. Program wyświetla wiadomości z różnych dziedzin wiedzy, które uczeń musi przyswoić. Następnie poprzez zadawanie pytań, komputer sprawdza stopień opanowania materiału. Od poprawności udzielonej odpowiedzi zależy dalszy ciąg nauki.
* konferencję komputerową (computer – conferencing) – narzędzie umożliwia prowadzenie audio- lub wideokonferencji za pomocą komputerów z wykorzystaniem synchronicznej komunikacji,
* komunikowanie się za pomocą komputera (computer – mediated communication – CMC) – obejmuje czynniki organizacyjne, techniczne, pedagogiczne, socjologiczne i ekonomiczne pomiędzy dwoma dowolnie oddalonymi osobami, uczestniczącymi w procesie nauczania. Poczta elektroniczna i komputerowe systemy konferencyjne stanowią części składowe systemów CMC. Dla określenia nauki w czasie rzeczywistym używa się terminu on-line education,
* edukację za pomocą komputera (computer – mediated education – CME) – obejmuje ogólne określenie dla komputerowych aplikacji, ułatwiających dostarczanie poleceń (instrukcji) w procesie uczenia. Aplikacje obejmują: pocztę elektroniczną, faks, audio- lub wideokonferencję synchronicznie oraz aplikacje World Wide Web – WWW.
* komputerowo wspomaganą współpracę (computer – supported collaborative work) – technika ta polega na realizowaniu wspólnego projektu przez grupę ludzi znacznie oddalonych od siebie. Możliwość taką dają np. narzędzia firm Lotus (K-Station, Lotus Learning Space) i Microsoft (Project, Share Point) [8].
Punktem wyjścia do budowy aplikacji uczenia-nauczania historii jest:
a) zrozumienie istoty funkcjonowania modeli nauczania w środowisku Internetu: synchronicznego i asynchronicznego,
b) szczegółowa analiza możliwości zastosowania technik informatycznych w nauczaniu historii.
Modele nauczania w środowisku Internetu.
Model synchroniczny jest bliżski tradycyjnemu nauczaniu i umożliwia:
* interakcję w czasie rzeczywistym,
* indywidualną i grupowa pracę w czasie rzeczywistym,
* prezentacji materiałów, zarówno podczas dyskusji jak i również podczas prowadzenia wykładów,
* prowadzenie dyskusji – intensyfikacja procesu nauczania – uczenia się,
* dostępu do materiałów źródłowych oraz narzędzi, które mogą być na bierząco wprowadzane, prezentowane, współdzielone, modelowane, archiwizowane, usuwane,
* monitorowanie – każda aktywność ucznia (lub studenta) może być na bierząco śledzona
Model asynchroniczny opiera się o środowisko Internet i jest:
* elastyczny, ponieważ zapewnia stały dostęp (24/7) do materiałów edukacyjnych znajdujących się na stronach WWW lub serwerach FTP,
* umożliwia analizę dostarczonej wiedzy,
* jest globalny, ponieważ dostępny z każdego miejsca na Ziemi
* atrakcyjny cenowo – w zasadzie ogranicza się do opłat za używanie sieci internet.
Zastosowanie najnowszych osiągnięć techniki do nauczania historii jest uzależnione od kultury teleinformatycznej samych zainteresowanych. W dużej mierze sprowadza się to do bardzo dobrej znajomości opracowywanego materiału, jak i metodologii / metodyki zdalnego nauczania, w tych psychologii uczenia. Konieczna jest także znajomość oprogramowania i technologii wspomagających tworzenie i udostępnianie kursów. O wielkości podobnych przedsięwzięć może świadczyć niedawno powstała w Uniwersytecie Grenoble komputerowa, interaktywna rekonstrukcja Rzymu z IV wieku p.n.e. Modele takie służą poszerzaniu wiedzy na temat kultur minionych, rozwijają wyobraźnię historyczną, pozwalają efektywniej kształcić (przejście od uczenia faktograficznego [!] do case study) i uwrażliwiać na współczesność.
W podobny sposób można przedstawiać dowolny zestaw zagadnień z przeszości. Dużo przemawia za tym, że historia – tekst jest literaturą, niemniej jednak jej obrazowanie już nie.
Wypracowanie metodologicznych i metodycznych założeń DL na potrzeby nauczania historii stanie się punktem wyjścia do przygotowywania profesjonalnych programów nauczania. Pomijam tu wszelkie próby stosowania (z dużym powodzeniem) metod komputerowych do nauki (prezentacja, film dydaktyczny, historyczny, przeróżne makiety, rekonstrukcje itp.), ponieważ są one elementami całości, która jeszcze nie została globalnie opracowana.
Przypisy
[1]
EDUKACJA NA ODLEGŁOŚĆ – ODROBINA HISTORII, http://lttf.ieee.org/we/002.html
[2]
Zespół Szkół Rolniczych w Lesznie – Historia, http://www.zsrleszno.interbit.pl/ dane/text7.html
[3]
Tamże.
[4]
Europejska Szkoła Kształcenia Korespondencyjnego (ESKK), Informacje o firmie,
http://www.wlkp.top.pl/~eskk/firma.htm
[5]
Tamże.
[6]
Por. EDUKACJA NA ODLEGŁOŚĆ – DEFINICJA, http://lttf.ieee.org/we/003.html
[7]
Historia Powszechna, Wydawnictwo: Cartall. Opis: Historia Powszechna to multimedialny przewodnik po dziejach świata oraz historii nauki, wynalazków, sztuki, broni i odznaczeń. Zawiera ponad 700 obszernych artykułów, 425 życiorysów i kilkaset haseł wyjaśniających trudniejsze terminy. Ponad 16 godzin komentarza lektorów, niepowtarzalna muzyka i wspaniała oprawa graficzna wprowadzają w dzieje ludzkości począwszy od starożytnych cywilizacji aż do dziejów najnowszych. Historia zawiera ponad 650 ilustracji, 50 unikalnych sekwencji filmowych i 120 animacji przedstawiających budowle, uzbrojenie oraz wyjaśniających teorie naukowe i działanie wynalazków. 280 doskonałej jakości map stanowi największy wydany dotychczas w Polsce zbiór map
historycznych.
Historia Powszechna to: Starożytność, Średniowiecze, Czasy Nowożytne i Dzieje Współczesne Polski i Świata zebrane w jedno multimedialne wydawnictwo. Program zawiera: ponad 700 obszernych artykułów, 425 życiorysów i kilkaset haseł ,ponad 16 godzin komentarza lektorów, 650 ilustracji, 50 unikalnych sekwencji filmowych z najciekawszych wydarzeń, 120 animacji i 280 doskonałej jakości map. Dodatkowo Historia Powszechna zawiera sześć odrębnych działów opisujących: teorie naukowe, sztukę, wynalazki, odznaczenia, postacie i broń.
[8]
Por. EDUKACJA NA ODLEGŁOŚĆ – DEFINICJA, http://lttf.ieee.org/we/
——————————————————————————————–
Materiał udostępniany na zasadach licencji
Creative Commons 2.5 Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne
——————————————————————————————–