Abstrakt:
Artykuł przedstawia analizę porównawczą polityki kolonialnej Anglii i Hiszpanii i ma na celu wskazanie podobieństw i różnic w przypadku obu polityk kolonialnych. Analizie poddano najistotniejsze kwestie polityki kolonialnej obu państw, takie jak: kształtowanie się społeczeństwa kolonialnego, kwestia religii w kolonizowaniu Nowego Świata i jej rozwój na amerykańskim gruncie, formowanie się nowego systemu gospodarczego w aspekcie sprawowania kontroli metropolii nad koloniami, jak i wykształcenia się nowej gospodarki w amerykańskich i karaibskich koloniach, struktura osadnictwa oraz system administracyjny w koloniach. Przeprowadzona w niniejszym artykule analiza komparatystyczna polityki kolonialnej Anglii i Hiszpanii potwierdziła, że hiszpańskie i angielskie społeczeństwo było społeczeństwem hierarchicznym, z wyraźnie widocznymi podziałami klasowymi, a protestancka Anglia, inaczej niż katolicka Hiszpania, odczuwała zupełny brak motywu misyjnego. Wywnioskowano, że handel wymienny był formą handlu obecną w obu gospodarkach kolonialnych i udowodniono, że zarówno Anglia, jak i Hiszpania głęboko ingerowały w sprawy wewnętrzne kolonii.
Abstract:
The article presents comparative analysis of England’s and Spain’s oversees colonial policy and its purpose is showing similarities and differences between them. The author reveals the most important oversees colonial policy issues of both countries, like: forming the colonial society, problem of religion in the New World and its development on American soil, formation of the new economic system in terms of metropolis control over colonies and the emergence of new economy in the U.S. and Caribbean colonies, structure of a colonial society and also English and Spanish colonial administration systems. Comparative analysis used in this article corroborates that English and Spanish societies were extremely hierarchical in the colonies with distinctly visible class division and protestant England, differently than catholic Spain, perceived complete lack of missionary motive. To conclude, that barter was a form of trade present in both colonial economies and it proves, that England’s as well as Spain’s interferences into domestic affairs of colonies were very deep.
Wstęp
W wyniku postępowania odkryć geograficznych i podróży badawczych, następowały proporcjonalnie zmiany świadomości ludzkości na temat nowo odkrywanych ziem. W celu zarządzania nowymi zaoceanicznymi posiadłościami Anglia i Hiszpania musiały stworzyć reguły, które były podstawą prowadzonej przez oba państwa polityki kolonialnej. Siła Hiszpanii na nowym kontynencie polegała na posiadaniu wyrafinowanego systemu administracyjnego oraz instytucji, które trzymały w ryzach społeczeństwo kolonialne. Podczas gdy, kontakty Anglii z koloniami miały prawie wyłącznie charakter handlowy. Anglia bazując na merkantylistycznych teoriach, podporządkowała handel interesom narodu.
Społeczeństwo kolonialne
Analizę porównawczą obu polityk kolonialnych należy rozpocząć od społeczeństwa zamieszkującego kolonie. Polityka kolonialna Anglii i Hiszpanii w aspekcie tworzenia się nowego społeczeństwa kolonialnego była zróżnicowana. Odnajdujemy jedynie kilka punktów wspólnych dla obu polityk, z tego względu, że społeczeństwo angielskie i hiszpańskie było tak różne, że nie sposób myśleć o podobnej strukturze społeczeństwa kolonizującego Nowy Świat. Miała na to wpływ historia obu państw oraz ich, jakże różne, dziedzictwo kulturowe.
Analizę porównawczą społeczeństw angielskiego i hiszpańskiego rozpoczęto od wskazania podobieństw pomiędzy oboma społeczeństwami występującego na kolonizowanych terytoriach:
• pierwotnie brak robotników fizycznych wśród przybywających kolonistów,
• podziały klasowe występujące w społeczeństwie i szczątkowy rasizm,
• w obu społeczeństwach ludność kolorowa nie posiadała prawa głosu
w sprawach publicznych,
• akceptacja społeczna na sprowadzanie niewolników murzyńskich,
• obecność kobiet i możliwość przez nie dziedziczenia majątku.
Poniżej, już w formie tabelarycznej z uwagi na większą ilość wątków, wskazano uderzające różnice pomiędzy angielskim i hiszpańskim społeczeństwem kolonialnym.
Niniejsza analiza komparatystyczna wykazała, że polityka kolonialna Anglii
i Hiszpanii w aspekcie formowania się społeczeństwa kolonialnego była różna. Hiszpańskie i angielskie społeczeństwo kolonialne było społeczeństwem hierarchicznym, z wyraźnie widocznymi podziałami klasowymi. Co więcej, w społeczeństwie angielskim występowały widoczne różnice w strukturze społecznej w zależności od miejsca zamieszkania.
Religia w koloniach
Kwestia religii w polityce kolonialnej obu państw była diametralnie różna.
W zasadzie, nie sposób doszukać się podobieństw pomiędzy oboma krajami w sposobie podejścia do religii. Hiszpania była krajem typowo katolickim, gdzie Królowie Katoliccy z uporem zwalczali inne formy religii. Anglia natomiast, odczuwała brak znaczącego autorytetu w kwestii religijnej, co przełożyło się na powstawanie coraz to nowszych sekt i głosicieli nowych idei, którzy kierowali się w stronę Nowego Świata, aby tam zakładać osady. Jedynym podobieństwem, które można wskazać, jest tradycja budowania kościołów i świątyń, chociaż i tak w Ameryce Hiszpańskiej były to kościoły katolickie, a w brytyjskiej Ameryce Północnej kościoły różnych wyznań.
Powyższa analiza porównawcza wykazała, że kwestia podejścia do religii obu państwa była odmienna. Oznacza, to że Hiszpania w kolonizacji Nowego Świata kierowała się przede wszystkim motywem misyjnym, podczas gdy, Anglia odczuwała zupełny brak chęci do szerzenia religii na nowo odkrytych ziemiach. Celem Anglików była kolonizacja nowych terenów, po to by prowadzić z koloniami handel wymienny. Co więcej Anglia, inaczej niż katolicka Hiszpania, odczuwała zupełny brak motywu misyjnego.
Gospodarka kolonialna
W sposobie prowadzenia gospodarki kolonialnej przez Anglię i Hiszpanię w swoich koloniach można odnaleźć kilkanaście analogicznych elementów. Analiza porównawcza udowodniła, że zarówno angielska gospodarka kolonialna, jak
i hiszpańska gospodarka w koloniach były nadzorowane przez metropolie, które nalegały na to, aby kolonie importowały z Hiszpanii produkty wytworzone w kraju macierzystym oraz fakt, że funkcjonowanie obu gospodarek opierało się na wyzyskiwaniu ludności kolorowej. Są to jedne z najmocniej wiążących cech obu gospodarek. Do pozostałych cech wspólnych obu gospodarek należą:
• brak siły roboczej oraz akceptacja systemu niewolnictwa,
• paranie się społeczeństwa kolonialnego handlem wymiennym,
• hiszpańskie wyspy Morza Karaibskiego oraz południowe angielskie kolonie na wschodnim wybrzeżu współczesnych Stanów Zjednoczonych Ameryki charakteryzowały się gospodarką plantacyjną,
• hiszpańskie południowo-zachodnie tereny oraz środkowe i północne angielskie kolonie na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych Ameryki posiadały cechy gospodarki mieszanej,
• oba państwa importowały do kolonii towary przemysłowe i rzemieślnicze,
• zależność ekonomiczna od kolonii.
W przypadku gospodarki kolonialnej można dostrzec więcej cech wspólnych, aniżeli różnic. Podstawowe różnice pomiędzy angielską, a hiszpańska gospodarką kolonialną pokazuje poniża tabela.
W wyniku przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że handel wymienny był formą handlu obecną w obu gospodarkach kolonialnych. Hiszpańskie południowo-zachodnie tereny oraz środkowe i północne angielskie kolonie na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych Ameryki posiadały cechy gospodarki mieszanej.
Struktura i rozwój osadnictwa
Angielscy koloniści realizowali na nowo skolonizowanych terenach zupełnie inny typ osadnictwa, aniżeli hiszpańscy osadnicy. Miało na to wpływ głównie ukształtowanie ternu oraz klimat zasiedlanych terytoriów. Porównując obie struktury osadnictwa można właściwie dostrzec tylko dwa elementy wspólne dla obu struktur:
• Hiszpanie i Anglicy budowali osady, charakteryzujące się gospodarką plantacyjną. W przypadku Hiszpanów, takie osady nazywały się haciendas
i były budowane przede wszystkim na wyspach Morza Karaibskiego, gdzie parano się uprawą trzciny cukrowej. W przypadku Anglików, plantacje powstawały głównie w południowych koloniach, gdzie uprawiano bawełnę
i tytoń.
• Hiszpanie i Anglicy wpłynęli na kształtowanie krajobrazu gospodarczego, co oznacza, że zostawali oni po sobie ślady w postaci architektury, obyczajów oraz mowy.
Pomiędzy Anglią i Hiszpanią, patrząc od strony struktury osadnictwa istniało znacznie więcej różnic, aniżeli podobieństw. Najistotniejsze różnice przedstawione są poniżej w formie tabeli.
Reasumując, wyspy Morza Karaibskiego, południowo-zachodnie tereny współczesnych Stanów Zjednoczonych Ameryki oraz Floryda zostały zasiedlone przez Hiszpanów, natomiast wschodnie wybrzeże kontynentalnych Stanów Zjednoczonych Ameryki zostało zasiedlone przez Anglików.
Administracja kolonii
W przypadku administrowania koloniami można doszukać się kilku podobieństw. Obie metropolie, zarówno Londyn, jaki Sewilla kontrolowały kolonie za pomocą rządu. Zarówno import, jak i eksport produktów kolonialnych były obostrzone przepisami konstruowanymi przez Anglię i Hiszpanię. Punktem wspólnym obu państw, było również to, że sprawowały one rządy pośrednie w swoich koloniach. Oznacza to, że osoby zarządzające w koloniami byli mianowani przez królów, bądź rząd kraju macierzystego. W wyniku przeprowadzonej komparatystki można stwierdzić, że zaoceanicznymi koloniami zarządzały metropolie. Znaczące różnice można natomiast dostrzec w podziale administracyjnym, utworzonym w koloniach oraz powstałych strukturach instytucjonalnych. Szczegółowe rozróżnienie znajduje w poniższej tabeli.
Zakończenie
Konkludując, odkrycie Ameryki było kulminacją wielu procesów zachodzących w ówczesnej Europie. Wyprawa Kolumba stanowiła dalszy ciąg w eksploracji Oceanu Atlantyckiego zapoczątkowanego przez wyprawy Wikingów. Analiza historiografii tematu, skłania mnie do wysunięcia wniosku, że odkrycia geograficzne poczynione przez żeglarzy hiszpańskich i angielskich dały początek polityce kolonialnej, w wyniku której na trwałe został zmieniony nie tylko charakter półkuli zachodniej, ale również i samej Europy. W następstwie kolonizacji oraz prowadzeniu takiej, a nie innej polityki kolonialnej Ameryki Północnej na obszarze przyszłych Stanów Zjednoczonych Ameryki narodził się samodzielny organizm – Stany Zjednoczone Ameryki oraz nowa zbiorowość społeczna, określana mianem narodu amerykańskiego.
Bibliografia:
I Źródła pierwotne
1. Arciniegas Germán, 1968, Burzliwe dzieje Morza Karaibskiego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
2. Boesch Hans, 1961, USA, Opanowanie kontynentu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
3. Canny Nicholas, 2001, The Oxford History of the British Empire: Volume I: The Origins of Empire: British Overseas Enterprise to the Close of the Seventeenth Century, Oxford University Press, USA.
4. Crèvecoeur J. Hector St. John, 1981, Letters from an American Farmer, Penguin Books, New York.
5. Davies Norman, 2003, Wyspy – historia, Wydawnictwo Znak, Kraków.
6. Ferro Marc, Historia kolonizacji, 1997, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa.
7. Grzybowski Stanisław, 1965, Tomahawki i muszkiety, Z dziejów Ameryki Północnej XV-XVIII w., Wiedza Powszechna, Warszawa.
8. Grzybowski Stanisław, 1970, Polityka kolonialna Tudorów i pierwszych Stuartów, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
9. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, 1995, Tom 1 1607-1763, Michał J. Rozbicki, Irmina Wawrzyczek (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
10. Johnston Mary, 1918, Pioneers of the Old South: A Chronicle of English Colonial Beginnings, Yale University Press, New Haven.
11. Jones Maldwyn A., 2002, Historia USA, Wydawnictwo MARABUT, Gdańsk.
12. Katz Henryk, 1971, Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki, Ossolineum, Wrocław.
13. Kędzierski Jerzy Z., 1986, Dzieje Anglii 1485-1939, Tom I 1485-1830, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
14. Kieniewicz Jan, 1986, Od ekspansji do dominacji, Próba teorii kolonializmu, seria „Wielkie problemy dziejów człowieka”, Czytelnik, Warszawa.
15. Kubiak Hieronim, 1975, Rodowód narodu amerykańskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
16. Mackenney Richard, 1993, Europa XVI wieku. Ekspansja i konflikt, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
17. Maurois André, 1946, Dzieje Anglii, Galster, Lauter i Rutkowski, Warszawa.
18. Middleton Richard, 1994, Colonial America: a history, 1607-1760, Cambridge, Mass., Oxford: C. Blackwell,.
19. Miłkowski Tadeusz, Machcewicz Paweł, 1998, Historia Hiszpanii, Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
20. Norton Mary Beth, Katzman David M., Scott Paul D., Chudacoff Howard P., 1990, People & a Nation: A History of the United States, vol.1., Houghton Mifflin Company, Boston.
21. Parry J. H., 1983, Morskie imperium Hiszpanii, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
22. Rusinowa Izabella, 1974, Geneza Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
23. Spodek Howard, 2005, The World’s History, Third Edition, Upper Saddle River: Prentice Hall.
24. The American colonies, 1584-1688: a selective guide to materials in the British Library, 2000, The Eccles Center for American Studies, London.
25. Zins Henryk, 2001, Ekspansja i zmierzch Imperium Brytyjskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
26. Zins Henryk, 1995, Historia Anglii, Wydawnictwo Bellona, Warszawa.