Poniższy artykuł przedstawia opis rozwoju gospodarczego Austrii od II wojny światowej do chwili obecnej. Przedstawione zostały w nim najważniejsze informacje dotyczące wskaźników ekonomicznych, tj. PKB, jego struktura, rozwarstwienie dochodów, dane opisujące bilans handlowy. Podjęta została także próba interpretacji zmiany powyższych wartości w kontekście zaistniałych wydarzeń historycznych i politycznych różnej rangi.
This article has a theoretical character. It shows many definitions and ways of understanding of identity and collective memory. The authoress points out the social process of their creation and diffusion. She concentrates on the basic functions and meaning of both of constructs in the process of building of society or community which occupies smaller area, too. Moreover, she draws the meaning of collective identity and memory in the globalization process. She shows possible deformations which can take place during economic, sociological, geographical and similar studies and which are connected with memory and group identity.
Informacje ogólnogeograficzne
Austria to państwo położone w środkowej Europie (por. rys. 1). Nie posiada ono dostępu do morza, za to jest krajem wybitnie górzystym. 65% zajmują bowiem Alpy, a kolejne 10% wzniesienia Masywu Czeskiego. Tylko wschodnia część kraju jest nizinna. Takie ukształtowanie terenu przekłada się oczywiście na panujący na terenie Austrii klimat, który wykazuje olbrzymie regionalne zróżnicowanie. Sąsiaduje z Niemcami, Czechami, Słowacją, Węgrami, Słowenią, Włochami, Szwajcarią i Lichtenstainem.
Austria jest republiką związkową, tworzoną przez 9 krajów ma własny sejm krajowy, konstytucję i rząd. Stolicą państwa jest Wiedeń. Powierzchnia Austrii liczy obecnie 83,9[1] tys. km2 i zamieszkiwana jest przez 7 884 000 mieszkańców (89. miejsce na świecie) co daje średnią gęstość zaludnienia ok. 94 os./km2, przy czym najwięcej ludności zamieszkuje w Wiedniu i Dolnej Austrii, najmniej w Tyrolu. Przy czym 66% Austriaków mieszka w miastach, z czego około 21% tej liczby przypada na Wiedeń.
Językiem urzędowym jest niemiecki, choć regionalnie mieszkańcy posługują się również słoweńskim i chorwackim. Przeważająca większość (91,1%) to katolicy, choć 4,2% obywateli to muzułmanie. Jednostką monetarną jest-jak niemal wszędzie w państwach „starej UE”-euro (choć i poprzednia waluta państwa-szyling austriacki była uważana za jedną z najmocniejszych walut świata). Analfabetyzm szacuje się na ok. 2%, a poziom wykształcenia ludności na bardzo wysoki.
Przyrost naturalny wynosi 0,09% (2006) i należy tym samym do jednego z najniższych w Europie. Struktura wieku społeczeństwa austriackiego jest typowa dla społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych. Około 15% ludności jest w wieku poniżej 14 lat, natomiast 17% ludności austriackiej liczy sobie powyżej 64 lat. Średnia długość życia dla mężczyzn to 76 lat, dla kobiet zaś 82 lata. Współczynnik urodzeń na 1000 mieszkańców wynosi 8,74, współczynnik zgonów – 9,76 na 1000 mieszkańców, a współczynnik migracji-1,94 na 1000 mieszkańców. Umieralność noworodków oscyluje wokół wartości 5 zgodnów na 1000 urodzeń żywych. Rozrodczość kobiet wynosi ok. 1,36/kobietę[2].
Gospodarka Austrii należy do jednej z najbogatszych i najbardziej stabilnej wśród państw UE, jak i na świecie-zajmuje bowiem 37 miejsce na liście największych gospodarek światowych i nadal prężnie się rozwija w tempie ok. 1,8% rocznie. Opiera się w dużej mierze na usługach (turystyka, handel, tranzyt, instytucje finansowe i ubezpieczeniowe), w mniejszym zaś na przemyśle i w zupełnie marginalnym (zapewne ze względu na niekorzystne położenie geograficzne) rolnictwie. Inwestycje brutto stanowią 20,8% PKB.
Posiadane bogactwa naturalne nie zaspokajają potrzeb państwa. Eksploatuje się: rudy żelaza, ropę naftową i gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny, grafit, sól kamienną, kwarc i surowce ceramiczne (m.in. glinę) oraz magnezyt, którego Austria jest największym producentem światowym. Struktura użytkowania ziemi przedstawia się następująco (tab. 1):
Uprawia się: zboża (jęczmień, pszenicę, kukurydzę, owies), buraki cukrowe, rośliny pastewne, ziemniaki, warzywa i owoce (głównie winorośl). Hodowla bydła, trzody chlewnej, drobiu, owiec.
W Austrii bardzo ważna rola przypadła rolnictwu ekologicznemu – stanowi ono najwyższy odsetek wśród państw UE. Wśród krajów „starej Unii” rolnictwo austriackie otrzymuje najwięcej pieniędzy z programów przeznaczonych na jego rozwój[3].
Omawiając gospodarkę austriacką należy zwrócić także uwagę na rolę sektora turystyki w tworzeniu produktu krajowego brutto. W 1974 r. jej udział wyniósł 7,7% PKB (dla porównania – we Włoszech nie przekroczył 2,2%). „To m.in. usługi turystyczne na rzecz obywateli niemieckich pozwoliły utrzymać II Republice równowagę bilansu płatniczego z tym państwem”[4]. Obecnie 13% PKB tworzone jest przez turystykę – z tego 6% stanowią wpływy od gości zagranicznych.
Rozwinięte jest także leśnictwo (produkcja papieru, tarcicy i zapałek) i rybołówstwo śródlądowe (głównie nad Jeziorem Nezyderskim) oraz sposoby naturalnego (z odnawialnych źródeł) pozyskiwania energii (ok. 70% dostarczają elektrownie wodne).
Przemysł obejmuje liczne drobne i średnie zakłady produkcyjne (głównie hutnicze-hutnictwo żelaza w Linz, Leoben, huty aluminium w Ranshofen) petrochemiczne (produkcja tworzyw sztucznych), maszynowe (samochody ciężarowe), elektrotechniczne, metalowe, środków transportu, spożywcze, włókiennicze, drzewne. W okolicach Salzburga zlokalizowane są zakłady produkujące instrumenty optyczne. Największym ośrodkiem przemysłowym jest Wiedeń i jego okolice.
Zadłużenie Austrii wynosi 15,5 mld USD (2003). Struktura zatrudnienia przedstawia się następująco:
usługi – 66,9%,
przemysł – 30,8%,
rolnictwo – 2,3%,
zaś udział poszczególnych sektorów gospodarki w tworzeniu PKB kształtuje się tak:
rolnictwo 1,8%,
przemysł 30,4%,
usługi 67,8%.
Poziom zatrudnienia wynosi odpowiednio:
rolnictwo-3,0%,
przemysł-27%,
usługi-70%.
Przy czym bezrobocie wynosi ok. 5,2%, a inflacja dla cen i usług konsumpcyjnych utrzymuje się na poziomie 2,3%.
Rozwój gospodarki austriackiej po II wojnie światowej
Po II wojnie światowej Austria należała do najbiedniejszych krajów europejskich. Jednak w ciągu ostatnich dziesięcioleci sytuacja diametralnie się zmieniła i obecnie stała się ona jednym z najbogatszych państw świata.
Poniżej zostanie zaprezentowany-opisany i zobrazowany za pomocą wskaźników ekonomicznych-proces rozwoju gospodarki austriackiej światowej od II wojny światowej do chwili obecnej, w podziale na pewne charakterystyczne, dające się wydzielić na podstawie wskaźników ekonomicznych i innych zmiennych (społecznych, politycznych) okresy (por. wykres 1).
Wykres 1. Charakterystyczne okresy w rozwoju gospodarczym Austrii
źródło: Opracowanie własne na podstawie Wirtschafts-politik aktuell, s.1
Lata powojenne 1945-1950
Zgodnie z deklaracją moskiewską z listopada 1943 w Austrii przywrócono 1945 republikę demokratyczną (II republika). Już począwszy od 1945 zaczęły się ponownie organizować w tym kraju partie polityczne: socjaldemokraci utworzyli Socjalistyczną Partię Austrii (SPO), a partia chrześcijańsko-społeczna przyjęła nazwę Austriackiej Partii Ludowej (OVP). Przywrócono konstytucję z 1920 i utworzono rząd tymczasowy z K. Rennerem (SPO), który w grudniu 1945 został wybrany na prezydenta (kanclerzem został L. Figl, OVP).
Niezależnie od dynamicznie zachodzących przemian politycznych, po zakończeniu II wojny światowej gospodarka Austrii znajdowała się w bardzo złym stanie gospodarczym, jak i technicznym. Została zniszczona duża część infrastruktury, a produkcja przemysłowa została znacznie ograniczona. Jednak istniejące i zachowane w dość dobrym stanie, budowane podczas wojny przez Trzecią Rzeszę (której sprzymierzeńcem była Austria), kompleksy przemysłowe (głównie w strefach alianckich1), w powiązaniu z przeprowadzoną w latach 1946-1947 akcją upaństwowienia dużych zakładów, o strategicznym znaczeniu dla gospodarki narodowej, pozwoliły na dość szybkie wznowienie produkcji (opartej przede wszystkim o przetwórstwo mineralne). To właśnie znacjonalizowany przemysł stał się w pierwszych latach powojennych motorem napędowym gospodarki. W 1948 roku wartość produkcji przemysłowej wynosiła 93%, a produkcja energii elektrycznej stanowiła ponad 150% wartości z roku 1937. Także wskaźnik PKB powrócił do poziomu sprzed wojny (z 1937 r.)2.
Nie bez znaczenia w procesie odbudowy państwa i jego gospodarki była także zgodna współpraca polityków z różnych opcji i ugrupowań politycznych oraz fakt stopniowego wprowadzania w życie (począwszy od 1948 r.) Planu Marschalla, którego celem było stworzenie samodzielnej gospodarki. W jego ramach Austria otrzymała zastrzyk finansowy wysokości ok. 3 mld Euro3. Co znalazło odzwierciedlenie w dynamicznym wzroście PKB, który w tym czasie osiągnął wartość 25-30% PKB w skali roku (por. wykres 2)4.
W roku 1952 szyling stał się stabilną walutą, a wzrost gospodarczy w kolejnych latach mierzony był wynikiem dwucyfrowym. Prosperowały zakłady, poprawiono jakość budownictwa mieszkaniowego i infrastruktury. Jednak szybkiemu rozwojowi gospodarki towarzyszyła bardzo wysoka inflacja (por. wykres 3). Jej zahamowanie stało się możliwe dopiero w 1953 po wprowadzeniu w życie restrykcyjnej polityce fiskalnej i pieniężnej nowowybranego rządu kanclerza Raaba (OVP). Zmiany te odbiły się jednak negatywnym echem. Ich skutkiem było bowiem zahamowanie wzrostu gospodarki (por. wykres 2) i gwałtowny wzrost bezrobocia w tym okresie, co odbiło się także na innych dziedzinach i wskaźnikach ekonomicznych (por. wykres 4 i 5).
Wykres 2. Wartość PKB w latach 1947-1955.
W kolejnych latach sytuacja zaczęła się stopniowo poprawiać, a Austria wróciła na drogę rozwoju. Stało się tak w dużej mierze dzięki przyjęciu tzw. planu Raaba-Kamitza („Raab-Kamitz-Kurs”), oddziaływującego na gospodarkę zarówno od strony podażowej jak i popytowej. Główne poczynania, jakich dokonano w ramach planu to:
wzmożone zachęty podatkowe mające sprzyjać gromadzeniu kapitału, rozwojowi eksportu i zwiększaniu inwestycji,
ograniczenie kontroli państwa i jego bezpośredniej ingerencji w życie gospodarcze i społeczne kraju,
wprowadzono możliwość zwrotu 50% wartości inwestycji,
obniżono podatki dochodowy i przemysłowy,
rozwinięto znacznie infrastrukturę w ramach narodowego programu odbudowy i rozwoju tego komponentu.
Działania podjęte w ramach planu Raaba-Kamitza, okazały się być wysokoskuteczne i zapoczątkowały „złotą erą”, nazywaną również „cudem gospodarczym” w Austrii1.
Złota Era (Cud gospodarczy) w latach 1956-1970
Zawarte w kwietniu 1955 roku porozumienie z radzieckimi władzami okupacyjnymi, w którym rząd austriacki zobowiązywał się do nieprzystępowania w przyszłości do jakichkolwiek paktów wojskowych, doprowadziło do likwidacji radzieckiej strefy okupacyjnej w Austrii. 15 maja 1955 roku na konferencji ministrów spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, Francji, ZSRR i USA podpisany został austriacki traktat państwowy, zakładający odbudowę niepodległego i demokratycznego państwa austriackiego. Akt ten przywracał granice austriackie obowiązujące w dniu 1 stycznia 1938 roku. W październiku 1955 roku austriacki parlament proklamował neutralność Republiki Austrii (uchwała o wieczystej neutralności). Tym samym rok 1956 stał się pierwszym rokiem funkcjonowania w pełni niezależnej, suwerennej Republiki Austriackiej.
Dodatkowo trzeba wspomnieć, iż w grudniu 1955 Austria została członkiem ONZ2, a w 1960 została przyjęta do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) (niedobór siły roboczej i wciąż obecne tendencje wzrostu inflacji, stającą się stały się podstawą integracji gospodarczej Europy3). Integracja gospodarcza Europy również stała się podporą i wsparciem dla odbudowy gospodarki narodowej Austrii4. Jednocześnie polityka ta zezwoliła na napływ do Austrii zagranicznej siły roboczej.
W tym samym czasie następuje olbrzymi rozkwit partnerstwa społecznego, co kształtuje całą prowadzoną w tym okresie politykę państwa. Dobra współpraca przedstawicieli pracobiorców i pracodawców stanowiła podstawę do odpowiednich wynagrodzeń i sprawnie prowadzonych inwestycji; ustanowiona na podstawie umowy społecznej i obustronnych kompromisach (hasła „wolności kooperacji”, „informacji i zaufania”, „równości materialnej”) dała podstawy dla rozwoju szczególnej polityki austriackiej – austrokeynesianizmu5. Poniekąd polityka ta przełożyła się na względnie małe rozwarstwienie dochodów społeczeństwa (współczynnik Gini 29,5) i wzrostu zamożności społeczeństwa (por. wykres 6).
Lata 1956-1970 to okres zrównoważonego rozwoju gospodarki, kiedy rozkwit i instytucjonalizacja wpływa na ceny i na wysokość produkcji, na wielkość inflacji (por. wykres 7), zatrudnienie i płace i jest właściwie obecna we wszystkich głównych działaniach gospodarczych rządu (powołano Komisję Równości, Podkomisję ds. Cen, Podkomisję ds. Zarobków, Komitet Doradczy dla Gospodarki i Spraw Społecznych).
W pierwszej fazie od końca lat 50-tych do początku lat 70-tych polityka rządu bazuje na czterech najważniejszych filarach:
stabilizacji waluty,
polityce podatkowej wspierającej rozwój bazy ekonomicznej,
partnerstwie społecznym w polityce redystrybucji dóbr oraz
tolerowaniu wzrostu deficytu budżetowego (patrz wyk. 8).
Silnie rozbudowane zostały też (przy znacznym nacisku społecznym) instrumenty wspierające eksport (subwencje w celu złagodzenia skutków umacniania się szylinga) i wspomagające inwestycje (np. możliwość pokrycia 50% nakładów inwestycyjnych). Polityka ta rzeczywiście okazała się prawidłowa o czym świadczyć może szybki wzrost eksportu (por. wykres 9 i 10) towarów w przeliczeniu na 1 mieszkańca (patrz tab. 2).
Tym samym Austria zajęła pozycję lidera – stała się najszybciej rozwijającym się krajem OECD. Wzrost sprzedaży produktów na jednego mieszkańca w latach 60-tych osiągnął wielkość przekraczającą 280%, co doprowadziło z kolei do wyraźnego wzrostu deficytu budżetowego (deficit splending) (wykres 8), na co zgadzały się każdorazowe rządy centralne wierząc, iż w sprzyjających warunkach deficyt ten zostanie zlikwidowany. Pozwolono więc na jego roczny przyrost aż do 1974 r. w granicach od 2 do 4%. Mimo wszystko, to ten system organizacji gospodarki austriackiej przyśpieszał znacząco rozwój kraju (…)”1 (por. wykres 8).
Jedyną sporną sprawą zewnętrzną Austrii w tym okresie była sprawa Tyrolu Południowego (w traktacie pokojowym 1919 włączony do Włoch), który w części północnej był zamieszkany przez ludność mówiącą po niemiecku. Zaraz po II wojnie światowej roszczenia Austrii do tego obszaru zostały odrzucone przez zwycięskie mocarstwa.
W następnych latach Austria wielokrotnie występowała na forum międzynarodowym, domagając się szerokiej autonomii tego obszaru. Negocjacje przerywane licznymi aktami terrorystycznymi, będącymi odpowiedzią Tyrolczyków na ich dyskryminację, zostały uwieńczone podpisaniem 1969 kompromisowego porozumienia austriacko-włoskiego, w którego wyniku parlament włoski przyznał mniejszości niemieckojęzycznej szeroką autonomię.
W życiu politycznym dominował nurt socjalistyczny. Stanowisko prezydenta piastował A. Scharf (1957-1965), a następnie F. Jonas (do 1974). Do roku 1966 rządy sprawowały koalicje OVP i SPO (właściwie ugruntował się w tym czasie w Austrii system dwupartyjny, inne partie nie posiadały takiej liczby mandatów by mogły odgrywać poważniejszą rolę).
W latach 1966-1970 rząd tworzyli wyłącznie chrześcijańscy demokraci (pierwszy rząd OVP w II republice, na czele kanclerz J. Klaus). Boom gospodarczy zakończył się ogólnoświatowym kryzysem paliwowym w latach 70-tych.
Walka z zadłużeniem („Verschuldungskeynesianismus“) w latach 1971-1985
Od początku lat 70-tych w całej Europie nastąpiło spowolnienie rozwoju gospodarczego. Odbiło się to na sytuacji gospodarczej Austrii. Ważkim problemem było załamanie się systemu z Bretton-Woods, który spowodował zmianę systemu walutowego, a tym samym doprowadził do rozregulowania mechanizmów finansowych świata. Dodatkowo nastąpił szok gospodarczy spowodowany pierwszym wielkim kryzysem paliwowym z przełomu lat 1973/74. W przeciwieństwie do wielu pozostałych krajów gospodarka austriacka początkowo stosunkowo dobrze radziła sobie z zaistniałą sytuacją. Do roku 1973 pełnemu zatrudnieniu2 w kraju istniała niska inflacja (wykres 14), wysoki wzrost gospodarczy, przyjazne warunki zatrudnienia, mała liczba konfliktów społecznych (przy relatywnie niskim wówczas rozwarstwieniu dochodów społeczeństwa-por. tab. 3) i stały wzrost płacy realnej. Kryzys ekonomiczny postanowiono przetrwać kosztem zwiększającego się zadłużenia budżetu (wykres 11).
Sytuację ratowała także polityka Austrii. Od lat 70. politykę zewnętrzną Austrii cechowała bowiem tzw. aktywna neutralność, przejawiająca się zaangażowaniem na rzecz odprężenia i współpracy z krajami o różnych systemach oraz jej uczestnictwem w inicjatywach pokojowych (w Wiedniu od 1973 toczyły się m.in. obrady państw NATO i Układu Warszawskiego w sprawie wzajemnej redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie Środkowej, zakończone podpisaniem 1979 układu SALT II. Wiedeń stał się ponadto siedzibą 2 organizacji ONZ – IAEA i UNIDO – oraz OPEC).
Dodatkowo w 1972 r. Austria podpisała umowę (jako członek EFTA) o wolnym handlu z Wspólnotami Europejskimi, która spowodowała olbrzymi rozwój wymiany handlowej i integracji gospodarczej1 (por. wykres 12 i 13).
Ponadto był to również okres podejmowania wielkich projektów gospodarczych: stworzenia koncernu VOEST-Alpine z połączenia dwóch wielkich zakładów hutniczych, budowy tuneli i elektrowni atomowych. Tą sytuację widać też w zestawieniu udziału nakładów inwestycyjnych na środki trwałe z oszczędnościami jako udział w PKB – przewaga inwestycji sięgała w latach 1976-77 nawet ponad 3 pkt. procentowe, a była wyraźna prawie przez cały okres do roku 19852. Rozkwit ten nie mógł być jednak podtrzymywany bez końca i na przełomie lat 70. i 80-tych gospodarka Austrii także poddała się recesji3 (wykres 14 i 16).
Polityka gospodarcza w tym okresie jest trudna do oceny: z jednej strony przesunięto kryzys gospodarczy o kilkanaście lat oraz utrzymano pełne zatrudnienie (dość efektywnego-por. wykres 17 i 18), jednak z drugiej strony osiągnięcie tego poprzez rozszerzanie sektora państwowego doprowadziło do ogromnego zadłużenia (wykres 16). Niektórzy autorzy zwracają uwagę, że to właśnie kryzys sektora państwowego umożliwił dogłębną reformę i przebudowę polityki państwa19.
W latach 1970-1983 władzę sprawowała SPO, na czele rządu utworzonego z jej przedstawicieli stanął B. Kreisky, który związał Austrię – należącą od 1961 do strefy wolnego handlu – z EWG (na mocy zawartego w 1972 układu o stopniowej redukcji ceł). Utrzymywał przy tym nadal jednocześnie stosunki z krajami RWPG, z którymi łączyły je długoterminowe umowy gospodarcze. Postępujący kryzys gospodarczy osłabił jednak popularność B. Kreiskyego.
W wyborach 1983 SPO (od 1991 pod nazwą Socjaldemokratyczna Partia Austrii) musiała zawrzeć koalicję z powstałą 1955 niewielką Austriacką Partią Wolności (FPO), nowym kanclerzem został F. Sinowatz (SPO). 1986 SPO stworzyła koalicję rządowa z OVP, na czele gabinetu stanął F. Vranitzky (SPO). Koalicja utrzymała się po wyborach 1990 mimo, że OVP straciła kilkanaście mandatów. W tym samym roku na prezydenta został wybrany K. Waldheim (OVP), zastąpiony na tym stanowisku 1992 przez T. Klestila.
Czas „Wielkiej Koalicji” (1986-1999)
W roku 1983 rządzący od początku lat 70-tych socjaldemokraci przegrali wybory. W 1984 r. ministrem finansów został Vranitzky, który następnie, w 1986 r., został kanclerzem. Główny problem z jakimi musiał się zmierzyć to nadmiernie rozbudowany system opiekuńczy państwa. Tym samym do jego priorytetów należało przede wszystkim przywrócenie zasad gospodarki rynkowej.
Rządy Vranitzky`ego można podzielić na kilka etapów:
1) Lata 1986-87 to okres tworzenia warunków dla prywatyzacji państwowych zakładów przemysłowych (skutki-por. wykres 21 i 22) i odciążenia budżetu (subwencje ograniczono tylko do nowo powstających przedsiębiorstw), co było wyraźnym sygnałem odejścia od polityki pełnego zatrudnienia. W strukturze tworzenia PKB zauważyć można wyraźny spadek inwestycji w środki trwałe w omawianym okresie1 (wykres 20).
2) Lata 1987-90 to okres, kiedy zdecydowano się przeprowadzić reformę podatkową, która zachęcałaby prywatnych przedsiębiorców do podejmowania inwestycji przemysłowych (wykres 20). Dzięki sprzedaży mienia państwowego (m. in. koncernu VOEST) i poprawiającej się koniunkturze udało się częściowo uzdrowić sytuację gospodarczą mimo, że deficyt wciąż przekraczał 3% PKB (wykres 26).
3) Lata 1990-94 to wprowadzanie kolejnych reform podatkowych i walka ze wzrastającymi ponownie wydatkami socjalnymi. Szczególnie korzystne reformy dotyczyły przedsiębiorców: zlikwidowano kilka form opodatkowania, uproszczono cały system fiskalny oraz odciążono osoby o niskich dochodach (por. wykres 19). Wiązało się to także z odnowieniem mienia trwałego w sprywatyzowanych zakładach, co owocowało zdecydowaną przewagą nakładów inwestycyjnych nad oszczędnościami (wykres 20) – tzn. do Austrii znów napłynął kapitał z zagranicy2 (wykres 21 i 22). Jednak przewidywany deficyt budżetowy nie zmniejszał się, a nawet przekraczał wciąż 3% PKB (wykres 26) – złożyły się na to mniejsze wpływy do budżetu, spowolnienie koniunktury, a także od roku 1995 wydatki związane z przystąpieniem Austrii do Unii Europejskiej (Austria jest w UE płatnikiem netto), które całkowicie udaremniły próby ograniczenia wydatków państwowych, choć dynamika wzrostu w pierwszych latach po przystąpieniu była zauważalnie wyższa (2,7% po 2% w latach 1991-95).
Reformy (głównie prywatyzacja) spowodowały zmiany w zakresie liczby i wielkości przedsiębiorstw prywatnych oraz liczby zatrudnianych pracowników. Głównie były to przedsiębiorstwa małe-jednoosobowe. Jednocześnie znacznie zmniejszył się procent bardzo dużych przedsiębiorstw (por. tab 4-6 i wykres 21 i 22).
Akcesja do UE i związana z tym konkurencja cenowa ograniczyła ponadto (szczególnie w pierwszych latach członkostwa) tempo wzrostu cen. Wg szacunków WIFO inflacja w Austrii bez przystąpienia do UE byłaby średnio o 1 punkt procentowy wyższa. WIFO szacuje, że dzięki niższej inflacji (patrz: wykres 23) austriackie gospodarstwa domowe oszczędzają rocznie 1,1 mld euro, t. 145 euro rocznie na 1 mieszkańca. Federalne Ministerstwo Finansów ocenia, że akcesja spowodowała spadek rocznej stopy inflacji z 3% w latach 1991-95 do średnio ok. 1,5% w ostatnich 10 latach. Wraz ze spadkiem inflacji zmniejszała się stopa oprocentowania kredytów ze średnio 7,5% w pierwszej połowie lat 90-tych do ok. 4,5% w ostatnich latach.
Po wyborach w grudniu 1995 przy władzy pozostała koalicja socjaldemokratów i chrześcijańskich demokratów, która w marcu 1996 sformowała rząd na czele z F. Vranitzkym (zrezygnował w lutym 1997, kanclerzem został m.in. finansów V. Klima). W 1998 prezydentem został ponownie T. Klestil.
W roku 1996 udało się wprowadzić w życie (dzięki zgodzie socjaldemokratów) drastyczny pakiet oszczędności. Dodatkowe środki pochodzić miały z podwyższonego podatku od osób prawnych (z 30 na 34%) i wprowadzenia podatku od energii. Do stabilizacji budżetu przyczyniła się też poprawiająca się koniunktura.
W 1997r. Austria spełniła kryteria z Maastricht i zakwalifikowała się do uczestnictwa we wprowadzeniu Euro. Realizując postanowienia europejskiej unii walutowej nowy pieniądz wprowadzono do rozliczeń w 1999 roku.
W tym samym roku koalicję z Partią Ludową utworzyła prawicowo-nacjonalistyczna Partia Wolności, której przewodził J. Haider, posługujący się neonazistowską i antysemicką retoryką, będący zdecydowanym przeciwnikiem imigracji i krytykiem rozszerzenia Unii Europejskiej.
Reformy Vranitzkyego mogą być oceniane właściwie jako pierwsze reformy prowadzące do stabilizacji – uzdrowienie budżetu okazało się być jednak niewystarczające, poza tym wciąż utrzymał się zbyt wielki sektor państwowy. Minusem był także brak skutecznych zachęt dla ekspansji przedsiębiorców. Kolejnemu rządowi nie udało się przeprowadzić żadnych znaczących reform co doprowadziło do rozpadu „Wielkiej Koalicji”.
Polityka gospodarcza Austrii na początku XXI w.
W roku 2000 Austria miała pośród państw starej Unii najwyższy deficyt budżetowy sięgający 2,5% (wykres 26). Dlatego kolejne rządy skupiały się przede wszystkim na konsolidacji budżetu. Kolejne lata przyniosły poprawę sytuacji – zabiegi zarówno od strony wydatków jak i oszczędności (wykres 27) pozwoliły obniżyć deficyt do 1,3% i to mimo słabej koniunktury w Europie, a dług publiczny spadł z 67% w 2001 do 64% PKB w 2004 roku. Słaba koniunktura odbiła się też na inwestycjach w przemyśle (por. wykres 27) – w 2002 roku udział nakładów inwestycyjnych na środki trwałe spadł do 2,3 pkt. procentowych PKB poniżej udziału oszczędności. Sytuacja ta może mieć też częściowo związek z inwestycjami firm austriackich za granicą – np. w państwach starających się w tym czasie o wejście do UE. W ciągu 10 lat członkostwa wartość austriackiego eksportu (por wykres 22) do 15 krajów UE wzrosła ponad 2-krotnie (z 24 do 53 mld euro), a z uwzględnieniem 25 krajów ponad 2,7-krotnie (z 24 do 64 mld euro). Tempo wzrostu importu było w tym okresie znacznie wolniejsze i wynosiło ok. 2-krotności wartości sprzed tego okresu (z 31 do 59 mld euro dla „starej 15” i z 31 do 69 mld euro po uwzględnieniu wszystkich 25 krajów UE). Zmniejszyło się także ujemne dla Austrii saldo bilansu handlowego (por. wykres 33) z UE z 7 mld euro w 1994 roku do 5 mld euro w 2004 r., głownie dzięki nadwyżce handlowej w wysokości ponad 1,4 mld euro osiąganej z nowymi krajami członkowskimi. Najważniejszym partnerem handlowym Austrii zarówno w eksporcie (32,1%) jak i imporcie (42,6%) pozostały roku Niemcy1.
Ostatnie lata przyniosły Austrii awans z 9. na 6. miejsce w rankingu OECD. Od roku 1999 o 1/3 wzrosła liczba nowozakładanych firm2, a Austria wciąż należy do państw o najniższej stopie bezrobocia3 w UE. W ostatnich latach przeprowadzono także kolejne reformy podatkowe obniżając podatek dla firm z 34 na 25% oraz sprywatyzowano dużą część majątku państwa, pokrywając w ten sposób długi zaciągnięte za poprzednich rządów.
Przypisy:
Jeśli nie zaznaczono inaczej dane statystyczne pochodzą z Eurostatu (ec.europa.eu/eurostat) i są odzwierciedleniem stanu na 31.12.2005 r.
Eurostat (ec.europa.eu/eurostat/), dane z 2006 r.
Umweltbundesamt, 2003, Landwirtschaft [w:] Siebenter Umweltkontrollbericht 2003, Wiedeń.
Fiedor K., 2000, Austria. Od gospodarki żarowej do Unii Europejskiej, Opole, Państwowy Instytut Naukowy.
Austria po II wojnie światowej podzielona była na cztery strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską, francuską i radziecką
Lichtenberger E., 2002, Österreich, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt.
Lichtenberger E., 2002, Österreich, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt.
Wykres przedstawia ceny nominalne.
Lichtenberger E., 2002, Österreich, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt.
Warto przy tym nadmienić, iż w latach 1971-1981 stanowisko sekretarza generalnego ONZ sprawował Austriak, K. Waldheim.
Schutti G., 2005, Wirtschaftspolitik der zweiten Republik im Überblick [w:] Wirtschaftspolitik aktuell nr 06/2005, Wirtschaftskammer Österreichs – Stadtsabteilung Wirtschaftspolitik.
Schutti G., 2005, Wirtschaftspolitik der zweiten Republik im Überblick [w:] Wirtschaftspolitik aktuell nr 06/2005, Wirtschaftskammer Österreichs – Stadtsabteilung Wirtschaftspolitik.
Fiedor K., 2000, Austria. Od gospodarki żarowej do Unii Europejskiej, Opole, Państwowy Instytut Naukowy.
Wysokie zatrudnienie utrzymano też poprzez zmniejszenie liczby zatrudnionych w kraju obcokrajowców o około 100 000 osób.
Kolegium Europejskie – Natolin, 1999, Negocjacje akcesyjne – Wnioski z doświadczeń Austrii, Finlandii, Norwegii i Szwecji, Wyd. Centrum Europejskie – Natolin, Warszawa.
patrz wykres „Relacja stopy inwestycji i oszczędności (% PKB)”.
Lichtenberger E., 2002, Österreich, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt.
Schutti G., 2005, Wirtschaftspolitik der zweiten Republik im Überblick [w:] Wirtschaftspolitik aktuell nr 06/2005, Wirtschaftskammer Österreichs – Stadtsabteilung Wirtschaftspolitik.
patrz wykres „Relacja stopy inwestycji i oszczędności (% PKB)”.
patrz wykres „Relacja stopy inwestycji i oszczędności (% PKB)”.
Głównie były to małe (mikro) przedsiębiorstwa, służące przede wszystkim samozatrudnieniu (por. wykres 31), aczkolwiek, przykładowo, udział średnich przedsiębiorstw w Austrii jest jednym z najwyższych i w roku 2000 ukształtował się na poziomie 2,21%,a zatrudnienie w nich na poziomie 20,7% i należał do najwyższych w krajach UE (Jóźwik-Mijal, M., Luka Macmillana…).
Bezrobocie wysokości 4,5%, powoduje, iż Austria zajmuje trzecie miejsce (po Irlandii i Luksemburgu) w rankingu krajów o najniższym bezrobociu. Wskaźnik zatrudnienia wynosi 69,3%, a więc jest niewiele niższy od poziomu wyznaczonego Strategią Lizbońską. Eksperci WIFO szacują, że dzięki akcesji i funkcjonowaniu Jednolitego Rynku Wewnętrznego powstawało w Austrii rocznie ok. 6,4 tysiąca nowych miejsc pracy (prawie 70 tys. w ciągu ostatnich 10 lat (Masalski, J., Rynki zagraniczne).
Literatura:
Fiedor K., 2000, Austria. Od gospodarki żarowej do Unii Europejskiej, Państwowy Instytut Naukowy, Opole.
Jóźwik-Mijal, M., Luka Macmillana a znaczenie średnich przedsiębiorstw dla gospodarki www.sim.wz.uw.edu.pl/issue1/06.pdf.
Kolegium Europejskie – Natolin, 1999, Negocjacje akcesyjne – Wnioski z doświadczeń Austrii, Finlandii, Norwegii i Szwecji, Wyd. Centrum Europejskie – Natolin, Warszawa.
Lichtenberger E., 2002, Österreich, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt
Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej, materiały informacyjne Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej oraz Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, um.stalowawola.pl/inc/mspwue.doc, http://globaleconomy.pl/content/view/276/22.
Masalski, J., 2005, Rynki zagraniczne, Euro Info Centre, Fundusz Współpracy
Schutti G., 2005, Wirtschaftspolitik der zweiten Republik im Überblick [w:] Wirtschaftspolitik aktuell nr 06/2005, Wirtschaftskammer Österreichs – Stadtsabteilung Wirtschaftspolitik, Wiedeń
Umweltbundesamt, 2003, Landwirtschaft [w:] Siebenter Umweltkontrollbericht 2003, Wiedeń
Strony internetowe, z których dane wykorzystano w pracy:
Bank Światowy
http://www.worldbank.org/
Biblioteka depozytowa Banku Światowego
http://www.kangur.ae.krakow.pl/Biblioteka/Bank
Komisja Europejska (Eurostat)
http://www.ec.europa.eu/eurostat
ONZ
http://www.unstats.un.org
Statistik Austria, WKÖ-AWO
http://www.portal.wko.at