Ewa Pogorzała
Sprawozdanie z Ogólnopolskej Konferencji Naukowej – Podkarpacie. Język – Literatura – Kultura (25-26 października 2008)
W dn. 25-26 października 2008 roku w Sanoku odbyła się Ogólnopolska Konferencja Naukowa Podkarpacie. Język – Literatura – Kultura, zorganizowana przez Zakład Języka Polskiego tamtejszej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Jana Grodka. Organizatorzy przedmiotem obrad uczynili Podkarpacie, pragnąc aby konferencja stała się forum prezentacji osiągnięć badawczych w zakresie języka, literatury i kultury tego regionu. Prezentowane referaty dotyczyły tych trzech grup tematycznych, dając solidny punkt wyjścia do interdyscyplinarnej wymiany doświadczeń i wzbogacenia wiedzy o Podkarpaciu i regionach pogranicza.
Powitania uczestników konferencji dokonał Przewodniczący Komitetu Naukowego Konferencji prof. dr hab. Leszek Bednarczuk. W ramach obrad plenarnych referaty inauguracyjne zaprezentowali: Prof. dr hab. Barbara Guzik (Akademia Pedagogiczna w Krakowie) – „Tu wszystko jest Polską” – podkarpackie kulturowe enklawy zapomniane? nowe?, Prof. dr hab. Maciej Kawka (Akademia Pedagogiczna w Krakowie) – Język prasy podkarpackiej oraz Prof. dr hab. Leszek Bednarczuk (PWSZ im. Jana Grodka w Sanoku) – Pogranicze językowe polsko-ruskie na ziemi sanockiej. W szczególności referent przedstawił zarys historii ziemi sanockiej. Najstarsza wzmianka o Sanoku pochodzi z 1150 r. z ruskiej kroniki (Latopis Hipacki). W 1339 r. Sanok otrzymał przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim. Wójtem – pierwszym zasadźcą Sanoka był Bartko z Sandomierza. Do roku 1340 ziemia sanocka wchodziła w skład Księstwa Halicko – Włodzimirskiego. Ta przynależność pozostawiła ruskie wpływy ma tych terenach. Prelegent przedstawił najważniejsze opracowania dotyczące etnolingwistycznego charakteru tych terenów, m. in.: Romana Reinfussa Śladami Łemków (Warszawa 1990), Zdzisława Stiebera Dialekt Łemkowski. Fonetyka i fonologia (Wrocław 1982), Sanok: dzieje miasta pod redakcją Feliksa Kiryka (Kraków 1995), Władysława Makarskiego Nazwy miejscowe dawnej ziemi sanockiej (Lublin 1986), trzytomowy Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu Adama Fastnachta i tegoż Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340-1650 (Sanok 2007). W dalszej części wystąpienia prof. Bednarczuk przeanalizował różnice między dialektami łemkowskim i bojkowskim. Wspomniał również o szerzej nie znanej grupie tzw. Zamieszańców [1].
W dalszej części konferencji obrady kontynuowano w sekcjach. W ramach sekcji językoznawczej Agata Kwaśnicka przedstawiła referat dotyczący języka Podkarpacia na przykładzie gwar południowo – wschodniej Małopolski. Franciszek Sowa omówił zagadnienie elementów wschodniosłowiańskich w gwarach podtatrzańskich. Anna Czapla zaprezentowała rozważania teoretyczno – metodologiczne na temat zbierania i opisu materiału toponomastycznego obszarów językowo mieszanych, toponomastyka to zaś dział onomastyki zajmujący się badaniem nazw miejscowych (np. osiedli, gór, rzek). Małgorzata Pachowicz omówiła cechy językowo – stylistyczne wiadomości zamieszczanych w Internecie z regionu Podkarpacia. Z kolei Anna Chudzik poruszyła kwestię „poetyki” dyskusji internetowej na przykładzie forum sanoczanie.pl oraz komentarzy w portalu esanok.pl.
W ramach sekcji literaturoznawczej Agnieszka Fluda – Krokos przedstawiła referat dotyczący obrazu Podkarpacia w „Geographii albo dokładnym opisaniu królestw Gallicyi i Lodomerii” Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego. Dzieło to wydane w Przemyślu w 1786 r. było pierwszym polskim opisem geograficzno – statystycznym tych ziem. Renata Gadamska – Serafin wygłosiła referat pt. Podkarpacie oczami romantyka. Opowiadania i gawędy sanockie Zygmunta Kaczkowskiego – XIX-wiecznego polskiego pisarza i poety. Jolanta Mazur – Fedak omówiła kwestię polifonii językowej i kulturowej w powieściach Mariana Pankowskiego, urodzonego w Sanoku polskiego poety i prozaika. W dalszej części obrad Tomasz Chomiszczak przeanalizował obraz ziemi sanockiej i Podkarpacia w twórczości Kalmana Segala – pochodzącego z Sanoka pisarza i poety, tworzącego w języku polskim i jidysz. Jacek Mączka przedstawił referat dotyczący filozofii języka w poezji Janusza Szubera – współczesnego polskiego poety, mieszkającego w Sanoku.
W ramach sekcji kulturoznawczej Anna Pachowicz omówiła zagadnienie przejawów obecności kultury łemkowskiej w regionie podkarpackim. Referentka podkreśliła, iż w regionie tym od wieków stykały się różne kultury. Nieodwracalne zmiany zaszły w okresie II wojny światowej i w latach powojennych. Przyniosły one zniszczenie kultury i struktury demograficznej Łemkowszczyzny, jednak pozostały wytwory tej kultury. Prelegentka przedstawiła sylwetki osób pochodzących z terenu Łemkowszczyzny: Adama Duchnowicza – rusińskiego poety i literata, autora wiersza, który stał się hymnem Łemków; Modesta Humeckiego – łemkowskiego poety; Wołodymyra Chylaka – uznawanego za najwybitniejszego łemkowskiego poetą i pisarza; Tytusa Myszkowskiego – profesora nauk biblijnych i języków orientalnych na Uniwersytecie Lwowskim; Bohdana Ihora Antonycza – ukraińskiego poety czy też Iwana Rusenko – wybitnego łemkowskiego poety i prozaika.
W dalszej części sesji Ewa Pogorzała przybliżyła zagadnienie podejmowanych w 1945 r. przez Włościańsko – Robotniczy Komitet Łemkowszczyzny z siedzibą w Gorlicach działań na rzecz uruchomienia „szkół ruskich” na tamtejszych terenach. Z kolei Tomasz Kosiek przedstawił wstępne rezultaty swoich badań nad życiem codziennym w pokołchozowej wsi w ukraińskich Karpatach. Wieś ta położona jest na obszarze zaliczanym przez etnografów do Bojkowszczyzny, w odległości około 20 kilometrów od granicy polsko – ukraińskiej. Zasadniczym celem badań referenta była odpowiedź na pytanie jak członkowie lokalnej społeczności radzą sobie w pokołchozowej rzeczywistości, a ich podstawą był czterdziestodniowy pobyt w tej wsi. Autor zastosował metodę jawnej obserwacji uczestniczącej i wywiadów niesformalizowanych w trakcie codziennych spotkań w sklepie, cerkwi, na polu itp. Lata 1949 – 1992 to okres istnienia kołchozu. W okresie przemian przekształcony został w farmerskie gospodarstwo, które jednak szybko upadło i nastąpił „dziki” podział ziemi. W 2006 r. funkcjonowało w badanej wsi 349 gospodarstw na ogółem 1135 mieszkańców. Wystąpienie to pokazało, iż studia nad współczesnością społeczności lokalnych mogą okazać się równie fascynujące, jak etnograficzne badania nad ich przeszłością. Warto tu odnotować na przykład obserwację o alkoholu jako nieodłącznym elemencie pracy.
Kolejne wystąpienie Marcina Jakubczyka dotyczyło folkloru Podkarpacia w perspektywie etnolingwistycznej na przykładzie pieśni ludowej regionu krośnieńskiego. Referent podkreślił, iż termin folklor nie jest pojęciem precyzyjnym, a zjawisko to jest różnie interpretowane i rozumiane przez badaczy. Ścisłe rozróżnienie aspektów lingwistycznych i etnologicznych w kontekście badania folkloru nie jest możliwe. Konieczne jest zastosowanie interdyscyplinarnej – etnolingwistycznej perspektywy. Podstawą referatu były badania terenowe przeprowadzone w kilku wsiach rejonu krośnieńskiego nad ustną twórczością słowną. Z kolei Magdalena Bąk przybliżyła uczestnikom konferencji historię Pysznicy – wsi w województwie podkarpackim, w powiecie stalowowolskim. Wieś ta została założona w XVI wieku przez króla Zygmunta Augusta. Legenda mówi, iż król polujący na terenie Puszczy Solskiej zatrzymał się nad niewielkim strumykiem. Ponieważ woda, której się napił, była “pyszna”, król rozkazał założenie osady nad tym strumykiem, która przyjęła nazwę Pysznica od “pysznej” wody. Strumyk zaś nazwano Pyszenka. Wystąpienie to wpisało się w nurt badań nad społecznościami lokalnymi i fenomenem „małych ojczyzn”. W kończącym obrady referacie Anna Szelest przedstawiła sylwetkę i twórczość malarza Zdzisława Beksińskiego, odnosząc się do zjawiska mitologizacji osoby artysty.
W drugim dniu konferencji obrady zapoczątkowały komunikaty naukowe absolwentów sanockiej uczelni. Doniesienia te dotyczyły leskiej gazety lokalnej „Życie Bieszczadów” (Danuta Żytka), językowego obrazu domu w gwarach powiatu sanockiego (Magdalena Adamkiewicz), języka ksiąg gminnych wsi Izdebki z XIX wieku (Anna Toczek) oraz języka polskiego w dobie ostatnich Piastów (Sylwia Duszczyńska).
W drugim dniu konferencji w ramach sekcji literaturoznawczo – metodycznej Gabriela Wróbel przedstawiła literackie wizje Dukli – miasta w woj. podkarpackim, w powiecie krośnieńskim – osnute wokół frazy „między demonicznością a świętością”. Referentka przedstawiła utwory literackie zainspirowane postaciami związanymi z Duklą – Amalią oraz św. Janem. W XIX wieku dziedzicem Dukli został Jerzy August Mniszech, który poślubił Marię Amalię Mniszchowej z Brühlów – córkę Henryka Brüla, ówczesnego ministra skarbu Polski i Saksonii, na dworze króla Augusta III. Na sejmie konwokacyjnym Jerzy August Mniszech poparł stronnictwo saskie i po wyborze Stanisław Augusta Poniatowskiego stracił wpływy i osiadł w Dukli. Z żoną postanowił uczynić tam ośrodek życia kulturalnego i politycznego. Mniszchowie konkurując z Czartoryskimi, starali się przyćmić swoją siedzibą Puławy i uczynić z Dukli centrum życia kulturalnego Rzeczypospolitej. Maria Amalia zmarła w 1772 roku. Według oficjalnej wersji, ogłoszonej przez rodzinę, na gruźlicę, według innej po zażyciu trucizny.
W dalszej części sesji Maria Wolan zreferowała problem błędów w wymowie uczniów sanockich szkół, w szczególności ich przyczyny oraz propozycje ćwiczeń ortofonicznych. Ortofonia bowiem to nauka poprawnego wymawiania, zasady poprawnej wymowy ustalone w danym języku. Referentka podkreśliła istotny brak badań w tym zakresie opartych na naturalnym eksperymencie pedagogicznym i badań empirycznych nad kulturą słowa mówionego w szkole. Badania własne autorka przeprowadziła na grupie 24 uczniów pierwszej klasy liceum sanockiego i zastosowała test dydaktyczny jako technikę pomiaru. Co należy podkreślić nie zaobserwowano wpływu dialektu regionu, czy też gwary – wszystkie błędy wynikały z zaniedbań i współczesnej tendencji do braku dbałości o język.
Obrady w sekcji literaturoznawczo – metodycznej zakończyły referaty Małgorzaty Buczek – poświęcony „sanockim klimatom” w twórczości Janusza Szubera oraz Kazimiery Stefańskiej – Jastrzębskiej na temat edukacji regionalnej.
W równoległej sekcji językoznawczo – kulturoznawczej Robert Lipelt przedstawił kwestię kultury użytkowania gruntów uprawnych, lasów i rzek na Podkarpaciu od XVI do XIX wieku. Robert Nowak zaprezentował referat pt. Spór o cywilizację nowoczesną a sprawa polska. Z kolei Renata Bizior omówiła specyfikę relacji nadawczo – odbiorczych w kazaniach z okresu rabacji galicyjskiej. Magdalena Barańska przeanalizowała kwestię zbiorowo – regionalnych przezwisk na pograniczu polsko – wschodniosłowiańskim. Kończące obrady sekcji wystąpienie dotyczyło stanu badań i potrzeb badawczych nad językiem mówionym mieszkańców wsi środka Podkarpacia (Przemysław Prucnal).
Podsumowując dwudniowe obrady podkreślić należy, iż z pewnością konferencja przyczyni się do promocji uczelni oraz regionu. Wiele z referatów przypomniało sylwetki i przybliżyło twórczość poetów i pisarzy pochodzących z Sanoka. Uczestnicy mieli możliwość zapoznania się z kulturą regionu. W planie konferencji organizatorzy przewidzieli bowiem zwiedzanie Muzeum Historycznego oraz Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Muzeum Historyczne posiada największą w Europie kolekcję ponad 700 ikon z XVI – XX wieku oraz wystawę twórczości Zdzisława Beksińskiego. Z kolei Muzeum Budownictwa Ludowego to największy w Polsce i jeden z największych w Europie skansen.
Przypisy:
[1] Na ten temat patrz szerzej: Henryk Olszański, Zamieszańcy. Studium etnograficzne, Sanok 2007.
——————————————————————————————–
Materiał udostępniany na zasadach licencji
Creative Commons 2.5
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne
-Na tych samych warunkach 2.5 Polska
——————————————————————————————–