Streszczenie
W artykule przedstawiono drogę, jaką przeszły kobiety w walce o prawa polityczne. W pierwszej kolejności opisuję proces emancypacji kobiet ze szczególnym uwzględnieniem okoliczności, w jakich kobiety w poszczególnych krajach uzyskiwały prawa wyborcze. Następnie pokazuję, w perspektywie historycznej, w których krajach kobiety zajmowały najważniejsze stanowiska państwowe i jak długo (urząd prezydenta i premiera).
W kolejnej części analizuję obecną sytuację kobiet w polityce w poszczególnych państwach świata korzystając z danych dotyczących udziału kobiet w parlamentach, a także uwzględniam dane dotyczące zajmowania stanowiska premiera lub prezydenta. W dalszej części omawiam problemy, jakie w walce o równe prawa musiały przezwyciężyć kobiety na ziemiach polskich oraz jak wyglądał, począwszy od pierwszych lat XX wieku, ich udział w polityce.
Summary
The article presents the way, that women passed in the struggle for political rights. Firstly, I describe the process of emancipation of women with particular reference to the circumstances in which women in different countries have received the right to vote. Then I show, in the historical perspective, in which countries women occupy important state positions, and how long (the office of president and prime minister).
In the next section I analyze the current situation of women in politics in various countries around the world. I used data on women’s participation in parliaments, and data relating to assume the position of prime minister or president. In the following I discuss the problems that Polish women had to overcome in the struggle for equal rights.
Analizując drogę, jaką przebyły kobiety w polityce, należy na początku odwołać się do podstawowego podziału na sferę prywatną i sferę publiczną. Ta pierwsza związana jest zazwyczaj z rodziną. Natomiast sfera publiczna obejmuje działania, których konsekwencje wykraczają poza sferę prywatną. Koncentrują się one na pracy zawodowej i działalności publicznej. Sfera publiczna i sfera prywatna przez setki lat funkcjonowały niezależnie od siebie. Pierwsza z nich była wyłącznie domeną mężczyzn, a druga skupiała głównie kobiety.
Anna Żarnowska wyróżniła cztery grupy czynników, które wpływały na wzajemne relacje między sferą publiczną i prywatną w większości społeczeństw europejskich. Były to:
- Historyczne państwowo-ustrojowe determinanty kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego: zakres praw cywilnych i obywatelskich mężczyzn i kobiet, możliwości rozwoju instytucji demokratycznych i życia publicznego, polityka oświatowa państwa.
- Poziom zamożności społeczeństwa.
- Oddziaływujące na kulturę polityczną społeczeństwa tradycje kulturowe, siła, względnie słabość tradycji patriarchalnej, tempo demokratyzacji społeczeństwa w życiu codziennym.
- Rola zorganizowanego ruchu kobiet, ruchu feministycznego, próby organizowania niezależnej kobiecej opinii publicznej i ich wpływ na kształt kultury politycznej (Żarnowska, 1994, 5-28).
Sfera polityki od zawsze była domeną mężczyzn. Kobiety zamknięte w domach nie interesowały się sprawami „światowymi”. Oczywiście możemy w historii wskazać przypadki znaczącego wpływu kobiet na rządzenie poszczególnymi państwami, ale w sumie o losach świata w większości decydowali mężczyźni. Kobiety rzadko zajmowały najwyższe stanowiska i urzędy i nie jest normą zachęcanie ich do aktywności w sferze polityki.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie drogi, jaką przeszły kobiety w walce o prawa wyborcze. Dokonuję również porównania udziału kobiet w parlamentach w poszczególnych państwach, ze szczególnym uwzględnieniem krajów europejskich i Ameryki Północnej. W dalszej części omawiam problemy, jakie w walce o równe prawa musiały przezwyciężyć kobiety na ziemiach polskich.
Prawa wyborcze
Walka o równouprawnienie płci, którą toczyły kobiety od początku XIX wieku, to m.in. walka o prawa wyborcze. Był to bez wątpienia jeden z czynników przyśpieszających proces politycznej emancypacji kobiet. Nie znaczy to, że kobiety nie podejmowały wcześniej prób wejścia do sfery publicznej. Początki kobiecego ruchu walczącego o równouprawnienie kobiet w sferach społecznej, ekonomicznej i politycznej sięgają czasów Oświecenia i przemian związanych z rewolucją przemysłową. Jedna z pierwszych francuskich feministek – Olympe de Gouges – w 1789 roku wystąpiła z propozycją Deklaracji Praw Kobiety i Obywatelki, ale nawet tak bardzo rewolucyjnie nastawione wówczas francuskie Zgromadzenie Narodowe odrzuciło ten dokument (Malendowski, 1995, 11).
Ogromną rolę w procesie emancypacji kobiet i ich włączania się do sfery publicznej odegrały sufrażystki (bojowniczki o prawa kobiet w krajach anglosaskich). Zaangażowanie się kobiet w walkę o swoje prawa w tym początkowym okresie miało głównie przesłanki pragmatyczne. Prawo do głosu miało się należeć kobietom ze względu na ich ponadprzeciętne kompetencje, a także w uznaniu dla ich roli matek i żon. W Stanach Zjednoczonych już w latach 30-tych XIX wieku powstawały ruchy domagające się przyznania kobietom prawa głosu. Amerykańskie działaczki w 1848 roku proklamowały Deklarację Praw Kobiety, a pierwsze prawo wyborcze uzyskały mieszkanki Terytorium Wyoming w 1869 r. Walkę o pełne równouprawnienie kobiet amerykańskich zainicjowała demonstracja zorganizowana w 1857 roku w Nowym Jorku. Domagano się poprawy warunków pracy, skrócenia dnia roboczego oraz przyznania praw na równi z mężczyznami. W 1909 roku kobiety w USA ogłosiły 8 marca dniem walki o równouprawnienie kobiet i mężczyzn. Tego dnia odbyła się bowiem w Nowym Jorku manifestacja kobiet domagających się praw wyborczych oraz udziału w życiu politycznym i społecznym. Dla uczczenia tej demonstracji przyjęto, że 8 marca będzie Międzynarodowym Dniem Kobiet (Malendowski, 1995, 12). Jedna z sufrażystek Rhety Childe Dorr twierdziła, że w epoce industrializacji należy znieść tradycyjne zakazy prawne i bariery obyczajowe dyskryminujące kobiety i przygotować je jak najszybciej do samodzielnego działania w zmieniającym się świecie (Rusinowa, 1994, 304).
Jako pierwsza na świecie (w 1893 roku) prawa wyborcze przyznała kobietom Nowa Zelandia. W wielu krajach prawo głosu otrzymywały one równocześnie z odzyskaniem przez dane państwo niepodległości. Niemniej, zdarzało się, że kobiety uzyskiwały mniejsze prawa wyborcze od mężczyzn. Dopuszczenie kobiet do głosowania oznaczało całkowitą zmianę elektoratu, a więc również zmianę struktury władzy. Był to tak istotny czynnik, że w niektórych krajach kobiety najpierw otrzymały bierne, a dopiero później czynne prawo wyborcze. Tak było np. w Holandii, Belgii czy Stanach Zjednoczonych. Mężczyźni godzili się na taką ewentualność, że jakaś nieznaczna liczba kobiet dostanie się do parlamentu (ale musiałby być wówczas wybrane przez mężczyzn, co było dość mało prawdopodobne), nie naruszało to bowiem istniejącej równowagi sił. Przyznanie kobietom prawa głosu oznaczało nagłe podwojenie liczebności elektoratu, przez co wynik wyborów był trudny do przewidzenia (Samouiller, Jahre, 2007, 491-524). W ciągu pierwszego ćwierćwiecza XX wieku prawa wyborcze otrzymały kobiety w ponad 20 państwach – głównie europejskich (poza Związkiem Australijskim i Stanami Zjednoczonymi) (Malendowski, 1995, 101).
Tabela 1. Data uzyskania praw wyborczych przez kobiety w poszczególnych krajach
| Rok | Kraj | Rok | Kraj |
| 1893 | Nowa Zelandia | 1928 | Wielka Brytania, Irlandia |
| 1902 | Związek Australijski | 1929 | Ekwador |
| 1906 | Finlandia | 1930 | Związek Południowej Afryki |
| 1907 | Norwegia | 1931 | Hiszpania, Cejlon |
| 1915 | Dania, Islandia | 1932 | Brazylia, Syjam, Urugwaj |
| 1917 | Holandia, Rosja | 1934 | Kuba, Turcja |
| 1918 | Kanada, Luksemburg, Wielka Brytania, Polska | 1935 | Indie, Birma |
| 1919 | Austria, Czechosłowacja, Niemcy | 1942 | Dominikana |
| 1920 | USA, Węgry | 1944 | Algieria, Francja |
| 1921 | Szwecja | 1945 | Gwatemala, Japonia, Portugalia, Wietnam, Włochy |
| 1924 | Mongolia | 1946 | Albania, Filipiny, Jugosławia, Panama, Rumunia, Salwador |
Źródło: Kobiety w polityce. Wybrane problemy, red. W. Malendowski, s. 101.
Pierwszymi kobietami, wybranymi do parlamentu były Finki, które podczas wyborów w 1907 roku zdobyły 19 mandatów. Kraje skandynawskie zawsze przodowały, jeżeli chodzi o udział kobiet w parlamencie. Do chwili obecnej odsetek kobiet-parlamentarzystek wynosił średnio ok. 30%, podczas gdy średnia dla innych krajów utrzymywała się w granicach 11% (Malendowski, 1995, 12). Szczególnym przypadkiem była Szwecja. Podczas wyborów parlamentarnych 18 września 1994 roku szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza umieściła w Riksdagu po 50% kobiet i mężczyzn. W wyniku wyborów kobiety zdobyły 41% miejsc w parlamencie szwedzkim, a przewodniczącą Riksdagu została Brigitte Dahl (http://www.terra.es/personal2/monolith/sweden.htm).
Przypadkiem godnym odnotowania jest Francja. Pomimo wielkiej roli, jaką odegrała myśl francuska w propagowaniu wolności i równości obywateli, kobiety otrzymały tam prawa wyborcze dopiero w 1944 roku. Niektórzy tłumaczą opóźnienie Francji faktem, że debata, która miała tam miejsce odbywała się bardziej na poziomie filozoficznym i abstrakcyjnym, niż pragmatycznym i dlatego sprawa ta zeszła na dalszy plan (Samouiller, Jahre, 2007, 497). Postulaty kobiet francuskich nie spotkały się z większym zainteresowaniem mężczyzn, a kwestia równych praw została odsunięta na bok, na korzyść spraw „priorytetowych”.
Po II wojnie światowej na mapie świata pojawiło się wiele nowych państw. O ile w Europie kobiety musiały walczyć o prawa wyborcze niemal sto lat, to w nowo powstałych krajach otrzymały prawo głosu – wraz z odzyskaniem niepodległości – równocześnie z mężczyznami. Można więc w dużym uproszczeniu powiedzieć, że prawa wyborcze w wielu krajach postkolonialnych zostały kobietom dane niejako automatycznie wraz z rodzącą się państwowością.
W Afryce (nie licząc białych kobiet – mieszkanek Republiki Południowej Afryki) jako pierwsze w 1945 roku prawa wyborcze przyznały kobietom Senegal i Togo, a w 1946 roku dołączyły do nich niezależna Liberia, Kamerun i Dżibuti (Samouiller, Jahre, 2007, 497). Proces ten postępował w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku – kobiety otrzymywały prawo głosu wraz z niepodległością państwa. Jako ostatnia prawa wyborcze przyznała 1994 roku Republika Południowej Afryki (białym i czarnym).
Jako pierwszy kraj azjatycki prawa wyborcze przyznała kobietom już w 1924 roku Mongolia. W latach 30-tych podobną decyzję podjęło kolejnych kilka państw Azji. Jako ostatni w 1972 roku zrobił to Bangladesz.
Natomiast proces przyznawania praw wyborczych kobietom w Europie i obu Amerykach przebiegał równolegle. Stosunkowo późno zakończył się on w Europie – dopiero w latach 80-tych, kiedy to prawo głosu otrzymały kobiety w Lichtensteinie. W innych rejonach świata proces przyznawania praw wyborczych rozpoczął się znacznie później niż w krajach europejskich i w Ameryce, ale w wielu przypadkach szybciej się zakończył. W ostatnim czasie prawa wyborcze otrzymały kobiety w Kuwejcie (2005 rok) (Samouiller, Jahre, 2007, 495). Obecnie pozostaje już niewiele państw, w których kobiety nie mogą głosować. Należą do nich: Bhutan, gdzie prawa wyborcze kobiet w praktyce zupełnie ograniczone, a każda rodzina ma prawo do oddania jednego głosu – zazwyczaj robi to mężczyzna. Następnie Arabia Saudyjska, w której kobiety nie mają praw wyborczych oraz Liban, gdzie prawo wyborcze dla kobiet jest ograniczone, gdyż głosować mogą tylko kobiety legitymujące się określonym wykształceniem, podczas gdy mężczyzn to nie dotyczy.
Należy jednak pamiętać, że początkowo głosowanie przez kobiety obwarowane było wieloma zastrzeżeniami, które później stopniowo usuwano. Wiele krajów pozaeuropejskich ograniczało prawa wyborcze tylko do kobiet pochodzenia europejskiego. Nie dotyczyło więc ono Aborygenek w Australii, Indianek w Kanadzie, czy czarnych kobiet w USA. Warto przy tym zauważyć, że walka tych grup kobiecych trwała bardzo długo, np. czarne mieszkanki Republiki Południowej Afryki czekały na prawa wyborcze o 64 lata dłużej niż białe.
Kobiety na stanowiskach państwowych
Analizując historię udziału kobiet w polityce można zauważyć, że stosunkowo niewiele kobiet na świecie znalazło się na najwyższych stanowiskach w państwie (urząd prezydenta i premiera). Dlatego wszelkie odstępstwa tej reguły są warte odnotowania. Stosunkowo najrzadziej kobiety zajmowały stanowisko prezydenta państwa. Już wprawdzie w latach 50-tych kobiety pełniły funkcje „pełniącej obowiązki prezydenta”, ale to nie było tożsame z zajmowaniem stanowiska prezydenta. Pierwszą kobietą na tym stanowisku była Chertek Ancimaa-Toka, która pełniła obowiązki głowy państwa Tannu Tuwa (część Chin, która później została włączona do ZSRR) w latach 1940-1944. Warto wspomnieć także o Jandżima Nemendijn Suchbaataryn (p.o. głowy państwa w Mongolii w latach 1953-1954) i Song Qingling, p.o. głowy państwa chińskiego w latach 1968-1972 i 1976-1978.
Kolejnym kontynentem po Azji, gdzie kobiety zaczęły obejmować urząd prezydenta była Ameryka Południowa. W 1974 roku prezydentem Argentyny została Izabela Maria Estela Martinez de Peron, która przejęła tę funkcję po śmierci męża (wcześniej zajmowała stanowisko wiceprezydenta), zaś w 1979 roku Lidia Gueiler Tajeda została tymczasowym prezydentem Boliwii (Malendowski, 1995, 103).
Jednak pierwszą kobietą wybraną na stanowisko prezydenta w demokratycznych wyborach była Vigidis Finnbogodottir, która w 1980 roku została prezydentem Islandii. Co ciekawe później piastowała ten urząd jeszcze trzykrotnie (1984-1988, 1988-1992, 1992-1996) w sumie rządząc Islandią nieprzerwanie przez 16 lat. Inne kobiety na stanowisku prezydenta to (Ortiz de Zarate – Women Presidents 1945-2005): Agatha Barbara (prezydent Malty 1982-1987), Carmen Pereira (p.o. prezydenta Gwinea-Bissau 1984), Corazon Aquino (prezydent Filipin od 1986-1992), Violeta de Camorro (prezydent Nikaragui 1990-1997), Ertha Pascal Trouillot (tymczasowa prezydent Haiti 1990-1991), Sabine Bergmann-Pohl (p.o. głowy państwa NRD 1990 r.), Mary Robinson (prezydent Irlandii w latach 1990-1997), Sylvie Kinigi (p.o. prezydenta Burundi w latach 1993-1994), Chandrika Bandaranaike Kumaratunga (prezydent Sri Lanki 1994-2005), Ruth Sando Perry (przewodnicząca Rady Państwa w Liberii 1996-1997), Rosalia Arteaga Serrano de Fernández de Córdova (tymczasowa prezydent Ekwadoru w 1997 r.), Janet Jagan (prezydent Gujany 1997-1999), Ruth Dreifuss (prezydent Szwajcarii w 1999), Vaira Vike-Freiberga (prezydent Łotwy 1999-2007), Mireya Moscoso Rodrígez (prezydent Panamy 1999-2004), Megawati Sukarnoputri (prezydent Indonezji 2001-2004), Nino Burdżanadze (p.o. prezydenta Gruzji 2003-2004), Barbara Prammer (członkini kolektywnej tymczasowej głowy państwa austriackiego 06-08.VII.2004), Micheline Calmy-Rey (prezydent Szwajcarii 01.I-31.XII.2007), Dalia Icyk (p.o. prezydenta Izraela 25.I-15.VII.2007), Shrimati Pratibha Devisingh Patil (prezydent Indii od 25.VII.2007), Cristina Kirchner (prezydent Argentyny od 10.XII.2007), Assunta Meloni (kapitan-regent w San Marino 01.X.2008-01.IV.2009) (http://www.smolec.pl/kobiety/ kobiety-prezydenci.htm). W Gabonie tymczasową prezydent była Rose Francine Rogombé (10.VI-16.X.2009), Doris Leuthard, zajmowała stanowisko prezydenta Szwajcarii w okresie 01.I-31.XII.2010. Oprócz tego w Kostaryce, Brazylii, Argentynie, Indiach, na Litwie i w Kirgistanie stanowisko prezydenta aktualnie zajmują kobiety (o czym później) (http://www.smolec.pl/kobiety/ kobiety-prezydenci.htm).
Pierwszą na świecie kobietą, która objęła w 1960 roku stanowisko premiera rządu była Sirimavo Bandaranaike (Sri Lanka, wcześniej Cejlon). Stało się to po tragicznej śmierci poprzedniego szefa rządu – małżonka Sirimavo Bandaranaike. Wdowa postanowiła wysunąć swoją kandydaturę i wygrała wybory. Wkrótce ujawniły się jej talenty polityczne, które pozwoliły na dokończenie reform rozpoczętych przez męża. Potem jeszcze dwukrotnie obejmowała fotel szefa rządu: w 1970 i w 1994 roku – kiedy na stanowisko to powołała ją córka, która objęła urząd prezydenta Sri Lanki (Malendowski 1995, 16).
W dalszej kolejności należy wspomnieć o Indirze Priyadarshini Gandhi premierze Indii w latach 1966-1977 i 1980-1984. Oprócz teki premiera zajmowała ona również w swojej karierze stanowiska ministrów: spraw zagranicznych, obrony, ministra ds. energii atomowej, ministra planowania, ministra finansów, ministra ds. badań kosmicznych, ministra elektroniki, ministra nauki i techniki i ministra spraw wewnętrznych. Była bardzo aktywnym politykiem i w dużym stopniu przyczyniła się do rozwoju Indii. Wiele osób patrzyło na ten kraj przez pryzmat charyzmatycznej kobiety-polityka. Indira Ghandi promowała inne kobiety na wysokie stanowiska w polityce, a w składach jej rządów znalazło się aż 15 kobiet. Polityką zajmowały się również jej dwie synowe i wnuczka.
Stanowiska premierów zajmowały kobiety z różnych krajów i w różnych okresach czasów (Ortiz de Zarate – Women Presidents 1945-2005). Pełne dane na ten temat zawiera tabela 2.
Tabela 2. Kobiety na stanowiskach premierów rządu
| Lp. | Imię i Nazwisko | Państwo | Okres urzędowania |
| 1 | Sirimavo Bandaranaike | Sri Lanka | 21.VII.1960-27.III.1965
29.V.1970-23.VII.1977 14.XI.1994-10.VIII.2000 |
| 2 | Indira Gandhi | Indie | 19.I.1966-24.III.1977
14.I.1980-31.X.1984 |
| 3 | Golda Meir | Izrael | 26.II.1969-10.IV.1974 |
| 4 | Elisabeth Domitien | Republika Środkowoafrykańska | 02.I.1975-07.IV.1976 |
| 5 | Margaret Thatcher | Wielka Brytania | 03.V.1979-22.XI.1990 |
| 6 | Maria de Lourdes Ruivo da Silva Pintasilgo | Portugalia | 01.VIII.1979-03.I.1980 |
| 7 | Dame Mary Eugenia Charles | Dominika | 21.VII.1980-14.VI.1995 |
| 8 | Gro Harlem Brundtland | Norwegia | 04.II-14.X.1981
09.V.1986-16.X.1989 30.XI.1990-25.X.1996 |
| 9 | Milka Planinc | Jugosławia | 15.V.1982-15.V.1986 |
| 10 | Benazir Bhutto | Pakistan | 02.XII.1988-06.VIII.1990
19.X.1993-05.XI.1996 |
| 11 | Kazimira Danutë Prunskienë | Litwa | tymczasowa premier
11-17.III.1990 premier 17.III.1990-10.I.1991 |
| 12 | Begum Khaleda Zia | Bangladesz | 20.III.1991-30.III.1996,
01.IX.2001-29.X.2006 |
| 13 | Edith Cresson | Francja | 15.V.1991-02.IV.1992 |
| 14 | Hanna Suchocka | Polska | 08.VII.1992-26.X.1993 |
| 15 | Sylvie Kinigi | Burundi | 10.VI.1993-11.II.1994 |
| 16 | Tansu Çiller | Turcja | 25.VI.1993-07.III.1996 |
| 17 | Kim Campbell | Kanada | 25.VI.1993-05.XI.1993 |
| 18 | Agathe Uwilingiyimana | Rwanda | 17.VII.1993-07.IV.1994 |
| 19 | Chandrika Bandaranaike Kumaratunga | Sri Lanka | 19.VIII-14.XI.1994 |
| 20 | Reneta Iwanowa Indżowa | Bułgaria | 17.X.1994-25.I.1995 |
| 21 | Claudette Antoine Werleigh | Haiti | 07.XI.1995-27.II.1996 |
| 22 | Hasina Wajed | Bangladesz | 23.VI.1996-15.VII.2001 |
| 23 | Janet Jagan | Gujana | 17.III-22.XII.1997 |
| 24 | Jennifer Mary Shipley | Nowa Zelandia | 08.XII.1997-10.XII.1999 |
| 25 | Irena Degutiene | Litwa | tymczasowa premier
03-18.V.1999 27.X-03.XI.1999 |
| 26 | Tuya Nyam-Osoriyon | Mongolia | tymczasowa premier
22-30.VII.1999 |
| 27 | Helen Elizabeth Clark | Nowa Zelandia | 27.XI.1999- 19.XI.2008 |
| 28 | Mame Madior Boye | Senegal | 03.III.2001-04.XI.2002 |
| 29 | Czang Sang | Korea Południowa | p.o. premiera
11-31.VII.2002 |
| 30 | Maria das Neves Ceita Batista de Sousa | Wyspy Świętego Tomasza
i Książęca |
07.X.2002-16.VII.2003
23.VII.2003-18.IX.2004 |
| 31 | Anneli Jäätteenmäki | Finlandia | 17.IV-18.VI.2003 |
| 32 | Beatriz Merino Lucero | Peru | 28.VI-15.XII.2003 |
| 33 | Luísa Días Diogo | Mozambik | 17.II.2004- 16.I.2010 |
| 34 | Radmila Sekerinska | Macedonia | tymczasowa premier
12.V-02.VI.2004 18.XI-15.XII.2004 |
| 35 | Julia Tymoszenko | Ukraina | p.o. premiera
24.I-04.II.2005 premier 04.II-08.IX.2005 18.XII.2007-04.III.2010 |
| 36 | Maria do Carmo Trovoada Pires de Carvalho Silveira | Wyspy Świętego Tomasza i Książęca | 08.VI.2005-21.IV.2006 |
| 37 | Cynthia “Mother” Pratt | Bahamy | p.o. premiera
04.V-22.VI.2005 |
| 38 | Angela Merkel | Niemcy | 22.XI.2005- |
| 39 | Portia Simpson-Miller | Jamajka | 30.III.2006-11.IX.2007 |
| 40 | Han Miung Suk | Korea Południowa | 20.IV.2006-07.III.2007 |
| 41 | Zinaida Grecianii | Mołdawia | 31.III.2008- |
| 42 | Michèle Duvivier Pierre-Louis | Haiti | 05.IX.2008- |
| 43 | Jóhanna Sigurðardóttir | Islandia | 01.II.2009- |
| 44 | Jadranka Kosor | Chorwacja | 06.VII.2009- |
| 45 | Cécile Manorohanta | Madagaskar | p.o. premiera
21.X-13.XI.2009 03-18.XII.2009 premier 18-20.XII.2009 |
| 46 | Roza Isakowna Otunbajewa | Kirgistan | 07.IV-19.V.2010 |
| 47 | Kamla Persad-Bissessar | Trynidad i Tobago | 26.V.2010- |
| 48 | Mari Johanna Kiviniemi | Finlandia | 22.VI.2010- |
| 49 | Julia Eileen Gillard | Australia | 24.VI.2010- |
| 50 | Iveta Radičová | Słowacja | 08.VII.2010- |
Źródło: Kobiety w polityce. Wybrane problemy, red. W. Malendowski, s. 101, http://www.smolec.pl/kobiety/kobiety-premierzy.htm (28.10.08)
Powyższe dane pokazują, że wbrew przypuszczeniom, to nie wyłącznie w Europie i w Ameryce Północnej kobiety zajmowały najwyższe stanowiska w państwie. Co więcej, pomimo długiej drogi, jaką przeszły kobiety właśnie z tych dwóch kontynentów walcząc o równość płci, zdecydowanie lepsze osiągnięcia mają kobiety z państw spoza zachodniego kręgu kulturowego.
Analizując zaś udział kobiet w polityce na arenie europejskiej, a w szczególności ich udział w rządach, można jednak zauważyć pewną prawidłowość: zawsze są one w mniejszości w porównaniu z mężczyznami i zazwyczaj obsadzają „mniej znaczące” resorty, obejmujące obszary życia, które są zdominowane przez kobiety takie jak: służba zdrowia, edukacja, opieka społeczna, kultura, itp.
Kobiety w polityce światowej – stan obecny
Udział kobiet w polityce z roku na rok jest większy. Z jednej strony jest to zapewne wynikiem przemian, jakie zachodzą w różnych społeczeństwach, które coraz częściej dopuszczają kobiety do najwyższych stanowisk – również w polityce. Kobiety stają na czele państw już nie tylko w wyniku wyboru dokonanego przez członków parlamentu, ale poprzez zdobycie stanowiska w demokratycznych i wolnych wyborach. Z drugiej strony, same kobiety coraz bardziej angażują się w życie polityczne, chcą mieć coraz większy wpływ na kształtowanie rzeczywistości społecznej w poszczególnych krajach i przestaje im odpowiadać tradycyjna rola kobiety – zamkniętej w domu i wychowującej dzieci.
Nic więc dziwnego, że możemy obecnie wskazać wiele kobiet piastujących najwyższe stanowiska w państwie (prezydenta i premiera). Jeżeli chodzi o urząd prezydenta, to obecnie zajmują go następujące kobiety: Mary Patricia McAleese – prezydent Irlandii od 11.11.1997, Tarja Halonen – prezydent Finlandii od 1.03.2000, Ellen Johnson-Sirleaf prezydent Liberii od 16.01.2006, od 25.07.2007 prezydentem Indii jest Shrimati Pratibha Devisingh Patil, natomiast Cristina Kirchner jest prezydentem Argentyny od 10.12.2007, prezydentem Litwy od 12.VII.2009 jest Dalia Grybauskaitė, pani Laura Chinchilla Miranda jest z kolei prezydentem Kostaryki od 08.V.2010 i wreszcie prezydentem Brazylia jest od 01.I.2011 Dilma Vana Rousseff (http://www.smolec.pl/kobiety/kobiety-prezydenci.htm).
Jak wynika z tabeli 2, na stanowisku premierów rządu znajduje się obecnie 9 kobiet. Najdłużej na tym stanowisku pozostaje Angela Merkel, która sprawuje ten urząd w Niemczech nieprzerwanie od listopada 2005 roku.
Oczywiście wchodzenie kobiet do polityki oznaczało na samym początku zdobycie biernego i czynnego prawa wyborczego. Pierwsze kobiety otrzymały je już w 1893 roku. Ostatnim państwem, które zezwoliło kobietom na głosowanie w wyborach był w 2005 roku Kuwejt. Nie można zapomnieć, że wciąż pozostają państwa, gdzie kobiety nie mają prawa głosu. Jednak prawa wyborcze są obecnie traktowane bardziej jako pewna reguła niż przywilej. Stąd bardziej istotne wydaje się, jak w praktyce wygląda udział kobiet w sprawowaniu władzy. Jednym ze wskaźników jest porównanie liczby mężczyzn i kobiet w parlamentach poszczególnych państw. Szczegółowe dane zawiera tabela 3.
Tabela 3. Kobiety w parlamentach państw (jeżeli parlament jest dwuizbowy, to o miejscu decydowała liczba kobiet w niższej izbie parlamentu)
| Lp. | Kraj | Izba Niższa Parlamentu | Izba Wyższa Parlamentu lub Senat | ||||||
| Data ostatnich wyborów | Ilość miejsc | Liczba kobiet | % kobiet | Data ostatnich wyborów | Ilość miejsc | Liczba kobiet | % kobiet | ||
| 1 | Rwanda | 9 2008 | 80 | 45 | 56.3% | 10 2003 | 26 | 9 | 34.6% |
| 2 | Szwecja | 9 2010 | 349 | 157 | 45.0% | — | — | — | — |
| 3 | RPA | 4 2009 | 400 | 178 | 44.5% | 4 2009 | 54 | 16 | 29.6% |
| 4 | Kuba | 1 2008 | 614 | 265 | 43.2% | — | — | — | — |
| 5 | Islandia | 4 2009 | 63 | 27 | 42.9% | — | — | — | — |
| 6 | Hiszpania | 6 2010 | 150 | 61 | 40.7% | 5 2007 | 75 | 26 | 34.7% |
| 7 | Finlandia | 3 2007 | 200 | 80 | 40.0% | — | — | — | — |
| 8 | Norwegia | 9 2009 | 169 | 67 | 39.6% | — | — | — | — |
| 9 | Belgia | 6 2010 | 150 | 59 | 39.3% | 6 2010 | 71 | 27 | 38.0% |
| 10 | Mozambik | 10 2009 | 250 | 98 | 39.2% | — | — | — | — |
| 11 | Angola | 9 2008 | 220 | 85 | 38.6% | — | — | — | — |
| “ | Kostaryka | 2 2010 | 57 | 22 | 38.6% | — | — | — | — |
| 12 | Argentyna | 6 2009 | 257 | 99 | 38.5% | 6 2009 | 71 | 25 | 35.2% |
| 13 | Dania | 11 2007 | 179 | 68 | 38.0% | — | — | — | — |
| 14 | Hiszpania | 3 2008 | 350 | 128 | 36.6% | 3 2008 | 263 | 81 | 30.8% |
| 15 | Andora | 4 2009 | 28 | 10 | 35.7% | — | — | — | — |
| 16 | Nowa Zelandia | 11 2008 | 122 | 41 | 33.6% | — | — | — | — |
| 17 | Nepal | 4 2008 | 594 | 197 | 33.2% | — | — | — | — |
| 18 | Niemcy | 9 2009 | 622 | 204 | 32.8% | N.A. | 69 | 15 | 21.7% |
| 19 | Macedonia | 6 2008 | 120 | 39 | 32.5% | — | — | — | — |
| 20 | Ekwador | 4 2009 | 124 | 40 | 32.3% | — | — | — | — |
| 21 | Burundi | 7 2010 | 106 | 34 | 32.1% | 7 2010 | 41 | 19 | 46.3% |
| 22 | Białoruś | 9 2008 | 110 | 35 | 31.8% | 7 2008 | 58 | 19 | 32.8% |
| 23 | Uganda | 2 2006 | 326 | 102 | 31.3% | — | — | — | — |
| 24 | Guyana | 8 2006 | 70 | 21 | 30.0% | — | — | — | — |
| 25 | Timor-Wschodni | 6 2007 | 65 | 19 | 29.2% | — | — | — | — |
| 26 | Szwajcaria | 10 2007 | 200 | 58 | 29.0% | 10 2007 | 46 | 10 | 21.7% |
| 27 | Trinidad i Tobago | 5 2010 | 42 | 12 | 28.6% | 6 2010 | 31 | 8 | 25.8% |
| 28 | Austria | 9 2008 | 183 | 51 | 27.9% | N.A. | 61 | 18 | 29.5% |
| 29 | Etiopia | 5 2010 | 547 | 152 | 27.8% | 5 2010 | 135 | 22 | 16.3% |
| 30 | Afganistan | 9 2010 | 249 | 69 | 27.7% | 2 2010 | 102 | 28 | 27.5% |
| 31 | Tunezja | 10 2009 | 214 | 59 | 27.6% | 8 2008 | 112 | 17 | 15.2% |
| 32 | Peru | 4 2006 | 120 | 33 | 27.5% | — | — | — | — |
| 33 | Portugalia | 9 2009 | 230 | 63 | 27.4% | — | — | — | — |
| 34 | Meksyk | 7 2009 | 500 | 131 | 26.2% | 7 2006 | 128 | 25 | 19.5% |
| 35 | Monako | 2 2008 | 23 | 6 | 26.1% | — | — | — | — |
| 36 | Wietnam | 5 2007 | 493 | 127 | 25.8% | — | — | — | — |
| 37 | Sudan | 4 2010 | 446 | 114 | 25.6% | 5 2010 | 46 | 5 | 10.9% |
| 38 | Boliwia | 12 2009 | 130 | 33 | 25.4% | 12 2009 | 36 | 17 | 47.2% |
| 39 | Irak | 3 2010 | 325 | 82 | 25.2% | — | — | — | — |
| “ | Laos | 4 2006 | 115 | 29 | 25.2% | — | — | — | — |
| 40 | Australia | 8 2010 | 150 | 37 | 24.7% | 8 2010 | 76 | 27 | 35.5% |
| 41 | Namibia | 11 2009 | 78 | 19 | 24.4% | 11 2010 | 26 | 7 | 26.9% |
| 42 | Lesotho | 2 2007 | 120 | 29 | 24.2% | 3 2007 | 33 | 6 | 18.2% |
| 43 | Liechtenstein | 2 2009 | 25 | 6 | 24.0% | — | — | — | — |
| 44 | Chorwacja | 11 2007 | 153 | 36 | 23.5% | — | — | — | — |
| “ | Seszele | 5 2007 | 34 | 8 | 23.5% | — | — | — | — |
| 45 | Singapur | 5 2006 | 94 | 22 | 23.4% | — | — | — | — |
| 46 | Kirgistan | 10 2010 | 120 | 28 | 23.3% | — | — | — | — |
| 47 | Estonia | 3 2007 | 101 | 23 | 22.8% | — | — | — | — |
| 48 | Senegal | 6 2007 | 150 | 34 | 22.7% | 8 2007 | 100 | 40 | 40.0% |
| 49 | Zjednoczone Emiraty Arab. | 12 2006 | 40 | 9 | 22.5% | — | — | — | — |
| 50 | Pakistan | 2 2008 | 342 | 76 | 22.2% | 3 2009 | 100 | 17 | 17.0% |
| 51 | Kanada | 10 2008 | 308 | 68 | 22.1% | N.A. | 93 | 32 | 34.4% |
| “ | Mauretania | 11 2006 | 95 | 21 | 22.1% | 11 2009 | 56 | 8 | 14.3% |
| “ | Filipiny | 5 2010 | 280 | 62 | 22.1% | 5 2010 | 23 | 3 | 13.0% |
| 52 | Czechy | 5 2010 | 200 | 44 | 22.0% | 10 2010 | 81 | 15 | 18.5% |
| “ | Erytrea | 2 1994 | 150 | 33 | 22.0% | — | — | — | — |
| “ | Wielka Brytania | 5 2010 | 650 | 143 | 22.0% | N.A. | 733 | 147 | 20.1% |
| “ | Uzbekistan | 12 2009 | 150 | 33 | 22.0% | 1 2010 | 100 | 15 | 15.0% |
| 53 | Serbia | 5 2008 | 250 | 54 | 21.6% | — | — | — | — |
| 54 | Chiny | 3 2008 | 2987 | 637 | 21.3% | — | — | — | — |
| “ | Włochy | 4 2008 | 630 | 134 | 21.3% | 4 2008 | 322 | 59 | 18.3% |
| 55 | Kambodża | 7 2008 | 123 | 26 | 21.1% | 1 2006 | 61 | 9 | 14.8% |
Jak widać z powyższego zestawienia, krajem w którym występuje największy procentowy udział kobiet w parlamencie jest Rwanda. Pierwsza pozycja tego państwa może zaskakiwać. To przecież niewielkie państwo w środkowej Afryce, które bardziej kojarzy się z biedą, głodem i wojną domową pomiędzy Hutu i Tutsi niż z równouprawnieniem kobiet. Nie zmienia to jednak faktu, że na 80 członków parlamentu wybranych w 2008 roku aż 45 stanowiły kobiety, co daje Rwandzie pierwsze miejsce na świecie. W pierwszej dziesiątce tej klasyfikacji znajdują się wszystkie państwa skandynawskie poza Danią (która uplasowała się ostatecznie na miejscu 13). To z kolei nie powinno dziwić. Bo to właśnie w Skandynawii od wielu lat bardzo dużo kobiet uczestniczy we władzy i ma realny wpływ na decyzje państwowe. Taka sytuacja sprawia, że kraje skandynawskie są stawiane innym za wzór, jeżeli chodzi o realizowanie w praktyce polityki równości płci.
W pierwszej dziesiątce zestawienia znalazło się odpowiednio 6 państw europejskich, 3 państwa z Afryki i 1 z Ameryki Północnej (Kuba). Dane te pokazują, że Europa przoduje w dziedzinie równouprawnienia kobiet w polityce. Na szczególną uwagę zasługuje jednak udział państw afrykańskich (co zapewne najbardziej zaskakuje). Są to kraje, które stosunkowo niedawno zyskały niepodległość, a widać, że dość szybko wprowadzają one w życie zasady polityki równości płci. Stanowi to dowód na to, że w tych państwach, w których prawa wyborcze równocześnie otrzymali mężczyźni i kobiety, wybór kobiet do władz jest czymś naturalnym. W pierwszej dziesiątce nie ma natomiast żadnego państwa z Azji, Australii i Oceanii, a obie Ameryki reprezentowane są jedynie przez Kubę. Należy się więc w tej sytuacji cieszyć, że na czele kilku krajów Ameryki Południowej stoją kobiety.
Z kolei państwa które mogły się kojarzyć z kwestią propagowania równości płci i polityki antydyskryminacyjnej zajęły w tym zestawieniu dosyć odległe miejsca: Stany Zjednoczone Ameryki Północnej – 71 miejsce z 16,8% udziałem kobiet w izbie niższe parlamentu oraz Francja – 62 miejsce – 18,9% kobiet w izbie niższej parlamentu. Może to oznaczać, że praktyczna realizacja i wdrażanie w życie tych postulatów jest trudniejsza, niż się wynikałoby to z deklarowanych wartości.
Podsumowując należy stwierdzić, że ostatnie pięćdziesiąt lat to prawdziwa rewolucja, jeżeli chodzi o zwiększanie udziału kobiet w polityce. W wielu przypadkach należy ją łączyć z odzyskiwaniem przez państwa niepodległości, w innych z długotrwałym procesem emancypacji kobiet, którego zwieńczenie nastąpiło po II wojnie światowej. Oczywiście wciąż jest w tej kwestii dużo do zrobienia. Daleko jeszcze do sytuacji, w której skład parlamentu odpowiada rozkładowi płci w społeczeństwie. Należy jednak mieć nadzieję, że z biegiem lat sytuacja ta będzie się poprawiać.
Historia udziału kobiet w polityce w Polsce
Polska walka o równouprawnienie kobiet związana była z zapoczątkowanym w II połowie XIX wieku procesem podnoszenia poziomu ich wykształcenia i uzyskaniem w 1918 roku praw politycznych. Okazały się one jednak niewystarczające w zderzeniu z męską konkurencją w sferze publicznej. Kobiety z wyższych sfer były wprawdzie wychowane bardzo efektownie, ale za to zupełnie niepraktycznie, a ich wykształcenie nie dorównywało otrzymywanemu przez mężczyzn. Kobiety z warstw niższych zaś rzadko miały wykształcenie uzyskiwane w systemie szkolnym, nie dysponowały również żadnym zapleczem materialnym. Biorąc pod uwagę te zależności, kobiety już od samego początku skazane były na zajmowanie niższych pozycji. Sytuację tę pogarszało funkcjonujące w świadomości społeczeństwa przekonanie, że miejsce kobiety jest w domu a nie w sferze publicznej (Titkow, 1995, 20).
Nie dziwi więc fakt, że udział kobiet we władzy ustawodawczej i wykonawczej między 1918 a 1939 rokiem był minimalny. Kobiety stanowiły 2% członków Sejmu i 5% członków Senatu. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, bierne i czynne prawo wyborcze przyznano wszystkim obywatelom, którzy ukończyli 21 lat, a więc również kobietom. Jednak w 1919 roku wśród 348 posłów znalazło się zaledwie 5 kobiet.
Przez cały okres międzywojenny kobiety nie zajmowały również wysokich stanowisk ministerialnych. Jednym z nielicznych wyjątków była Irena Kosmowska, posłanka na Sejm w latach 1919-1930 z listy PSL Wyzwolenie, która była pierwszą kobietą w rządzie – wiceministrem opieki społecznej w Rządzie Tymczasowym powołanym przez Ignacego Daszyńskiego (Fuszara, 2000, 22).
Po drugiej wojnie światowej zwiększyła się reprezentacja kobiet w parlamencie polskim. Było to oczywiste, gdyż nowy ustrój z założenia promował egalitaryzm i równość wszystkich obywateli. Co oznaczało, że kobiety miały takie same prawa jak mężczyźni. Efektem działania ideologii socjalistycznej stały się słynne hasła, jak np. „kobiety na traktory”, które miały mobilizować do przełamywania tradycyjnego podziału na zawody kobiece i męskie, a także promować zatrudnianie kobiet w przemyśle ciężkim – chlubie ówczesnych władz. Jeżeli jednak chodzi o sferę polityki, to działania władz nie przełożyły się na faktyczną emancypację. Do roku 1989 udział kobiet w Parlamencie nigdy nie przekroczył ¼ liczby posłów ogółem. W Sejmie pierwszej kadencji (1952-1956) kobiety stanowiły 17%, w drugiej kadencji (1956-1961) – 4%, w trzeciej kadencji (1961-1965) – 13%, w czwartej kadencji (1965-1969) – 12%, w piątej kadencji (1969-1972) – 13%, w szóstej kadencji (1972-1976) – 16%, w siódmej kadencji (1976-1980) – 20%, w ósmej kadencji (1980-1985) – 23%, w dziewiątej kadencji (1985-1989) – 20%, w dziesiątej kadencji (1989-1991 Sejm Kontraktowy) kobiety stanowiły 13%.
Udział kobiet w kolejnych radach ministrów w okresie PRL był jeszcze mniejszy. Nielicznymi kobietami zajmującymi stanowiska ministerialne były m.in.: Zofia Wasilkowska – minister sprawiedliwości od 27 kwietnia 1956 w rządzie Józefa Cyrankiewicza (od 18 marca 1954 do 23 grudnia 1970), Maria Milczarek – minister administracji (od 2 grudnia 1976) w rządzie Piotra Jaroszewicza (od 23 grudnia 1970 do 18 lutego 1980) – i minister pracy, płac i spraw socjalnych w rządzie Edwarda Babiucha (od 18 lutego 1980 do 24 sierpnia 1980), Anna Kędzierska – minister handlu wewnętrznego i usług od 30 maja 1984 w rządzie Wojciecha Jaruzelskiego (od 11 lutego 1981 do 6 listopada 1985), Joanna Michałowska-Gumowska – minister oświaty i wychowania w rządzie Zbigniewa Messnera (od 6 listopada 1985 do 27 września 1988), Izabela Płaneta-Małecka – minister zdrowia i opieki społecznej w rządzie Mieczysława Rakowskiego (od 27 września 1988 do 2 sierpnia 1989) (Dominiczak, 1984, 396).
Po roku 1989 udział kobiet w najważniejszych organach Państwa nieznacznie się zwiększył, chociaż w pierwszej połowie lat 90. był bardzo niski: w Sejmie RP I kadencji (1991-1993) znalazło się jedynie 45 kobiet (9,74% całości), w Sejmie RP II kadencji (1993-1997) udział kobiet nieco wzrósł – do 12,81% (61 posłanek). W następnych latach reprezentacja kobiet w sejmie stopniowo rosła: w III kadencji (1997-2001) – 13,04% (60 kobiet), w IV kadencji (2001-2005) – 21,74% (100 kobiet), w Sejmie V kadencji jest 95 kobiet (20,65% wszystkich posłów)[1] (Leszczyńska, 2007, 470). Procentowy udział kobiet wśród senatorów również był po 1989 roku niewielki. W Senacie I kadencji (1989-1991) znalazło się 7 kobiet, w Senacie II kadencji (1991-1993) 8 kobiet, w Senacie III kadencji (1993-1997) w ławach senatorskich zasiadło 13 kobiet, a w IV kadencji (1997-2001) – 12. W Senacie V kadencji (2001-2005) zanotowano największy dotychczas udział kobiet – 23,63% (26 osób). Do Senatu VI kadencji wybranych zostało 13 kobiet (Chodyra, 1993, 1997, 2000, 2004), (Zawadzki, 2004).
Udział kobiet we władzy wykonawczej po 1989 roku nieznacznie wzrósł w porównaniu z poprzednim okresem, ale wciąż nie był duży. W pierwszym „niekomunistycznym” rządzie Tadeusza Mazowieckiego (od 31 grudnia 1989 roku do 14 grudnia 1990 roku) znalazła się jedna kobieta – Izabela Cywińska, która objęła tekę ministra kultury i sztuki. W kolejnym rządzie – Jana Krzysztofa Bieleckiego (od 12 stycznia 1991 do 5 grudnia 1991), tylko pół roku funkcję ministra pełniła kobieta – była to Henryka Bochniarz, która stanęła na czele Ministerstwa Przemysłu i Handlu. W rządzie Jana Olszewskiego (od 23 grudnia 1991 do 5 czerwca 1992) nie znalazła się żadna kobieta. W okresie od 1 lipca 1992 do 25 października 1993 funkcję Prezesa Rady Ministrów pełniła Hanna Suchocka – pierwsza i na razie ostatnia kobieta na tak wysokim stanowisku w Polsce. Waldemar Pawlak (premier w okresie od 26 października 1993 do 1 marca 1995) powołał na stanowisko ministra gospodarki przestrzennej i budownictwa Barbarę Blidę, która utrzymała to stanowisko również, gdy szefem rządu był Józef Oleksy (od 4 marca 1995 do 26 stycznia 1996) i Włodzimierz Cimoszewicz (od 5 lutego 1996 do 17 października 1997). Oprócz niej w okresie od 26 października 1993 do 17 października 1997 na stanowisku ministerialnym nie znalazła się żadna inna kobieta (Leszczyńska, 2007, 405).
Po wyborach parlamentarnych w 1997 roku, kiedy szefem rządu został Jerzy Buzek, nastąpił niewielki wzrost liczby kobiet na stanowiskach ministerialnych. W gabinecie tym znalazły się: Hanna Suchocka na stanowisku ministra sprawiedliwości, Joanna Wnuk-Nazarowa – jako minister kultury i sztuki, oraz Teresa Kamieńska, która w randze ministra koordynowała wprowadzanie reformy społecznej. 26 marca 1999 na stanowisko ministra zdrowia i opieki społecznej powołana została Franciszka Cegielska, a 28 lutego 2001 ministrem skarbu została Aldona Kamela-Sowińska. Niestety żadna z tych pań nie sprawowała swojej funkcji przez cały okres funkcjonowania rządu Jerzego Buzka (od 31 października 1997 do 19 października 2001).
W rządzie Leszka Millera (od 19 października 2001 do 2 maja 2004) znalazły się początkowo 2 kobiety: Barbara Piwnik – jako minister sprawiedliwości, która jednak została odwołana ze stanowiska już 6 lipca 2002, i Krystyna Łybacka jako minister edukacji narodowej i sportu. Na krótko w rządzie znalazła się również Danuta Hübner (od 16 czerwca 2003 do 30 kwietnia 2004) – początkowo jako minister bez teki, później jako minister ds. europejskich.
Kolejny z premierów Marek Belka (od 2 maja 2004 do 31 października 2005) powołał jedynie Izabelę Jarugę-Nowacką na stanowisko wicepremiera i ministra polityki społecznej i była to jedyna kobieta w tym gabinecie.
W rządzie Kazimierza Marcinkiewicza (od 31 października 2005 do 14 lipca 2006) początkowo znalazły się 2 kobiety: Teresa Lubińska jako minister finansów i Grażyna Gęsicka jako minister rozwoju regionalnego. Pierwsza z pań funkcję swoją sprawowała jedynie do 7 stycznia 2006 roku, kiedy to jej miejsce zajęła Zyta Gilowska – dodatkowo powołana na stanowisko wicepremiera. 5 maja 2006 roku po rekonstrukcji rządu stanowisko ministra pracy i polityki społecznej objęła Anna Kalata, a 9 maja 2006 ministrem spraw zagranicznych została Anna Fotyga.
W gabinecie Jarosława Kaczyńskiego (od 14 lipca 2006 roku) znalazły się następujące kobiety: Anna Fotyga na stanowisku ministra spraw zagranicznych, Grażyna Gęsicka – jako minister rozwoju regionalnego, Anna Kalata – w randze ministra pracy i polityki socjalnej (do 13 sierpnia 2007), którą zastąpiła później Joanna Kluzik-Rostkowska, tekę ministra finansów ponownie objęła Zyta Gilowska.
Po wyborach parlamentarnych z dnia 21 października 2007 roku prezesem Rady Ministrów został Donald Tusk (od 16 listopada 2007 roku). W składzie jego gabinetu znalazło się 5 kobiet: Elżbieta Bieńkowska – Minister Rozwoju Regionalnego, Jolanta Fedak – Minister Pracy i Polityki Społecznej, Katarzyna Hall – Minister Edukacji Narodowej, Ewa Kopacz – Minister Zdrowia i Barbara Kudrycka – Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Podsumowanie
Można zauważyć, że droga kobiet do polityki nie była łatwa. Z jednakowym trudem i przeciwnościami musiały mierzyć się kobiety w większości współczesnych państw, w tym Polski. Wraz z pokonywaniem kolejnych barier kobiety coraz śmielej, chociaż powoli, wchodziły do sfery publicznej. I o ile ich obecność na rynku pracy już nikogo nie dziwi (choć nie zawsze obowiązują tam równe prawa dla kobiet i mężczyzn), to obecność kobiet w życiu politycznym wciąż budzi duże emocje u wielu osób. W tej sytuacji niezwykle istotnym wydarzeniem było objęcie po raz pierwszy w historii stanowiska kanclerza Niemiec przez Angelę Merkel w listopadzie 2005 roku. Rok 2006 również przyniósł duże zmiany na międzynarodowej scenie politycznej: najwyższy urząd w państwie otrzymały trzy kobiety i to w bardzo odległych kulturowo krajach jak: Chile (Michelle Bachelet), Finlandia (Tarja Halogen, która została wybrana już na drugą kadencję) i Liberia (Ellen Johnson-Sirleaf). Natomiast w 2007 roku funkcje prezydentów swoich państw objęły: Cristina Fernandez de Kirchner w Argentynie, Micheline Calmy-Rey w Szwajcarii oraz Shrimati Pratibha Devisingh Patil w Indiach. Z kolei lata 2009 – 2010 przyniosły 3 zmiany na stanowiskach prezydentów państw: na Litwie, w Kostaryce i Brazylii. Wszystkie te kobiety udowodniły, że rosnąca rola kobiet w polityce jest trendem o zasięgu globalnym. W tej sytuacji można się zastanawiać, kiedy najwyższe stanowiska w Polsce zaczną zajmować kobiety.
Bibliografia:
- Dominiczak, Henryk; 1984, Z dziejów politycznych Polski 1944-1984, Warszawa: Wyd. Książka i Wiedza.
- Fuszara, Małgorzata; 2000, Udział kobiet we władzy, w: B. Gadomska, M. Korzeniewska, U. Nowakowska (red.) Kobiety w Polsce w latach 90: raport Centrum Praw Kobiet, Warszawa: Wydawnictwo Centrum Praw Kobiet, 2000, s.21-44.
- http://www.smolec.pl/kobiety/kobiety-prezydenci.htm (dane dostępne 25.02.2011)
- http://www.terra.es/personal2/monolith/00women2.htm (dane dostępne 28.10.2008)
- http://www.terra.es/personal2/monolith/sweden.htm (dane dostępne 21.01.2011)
- Leszczyńska, Krystyna; 2005, Rządy Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1989-2001: skład, organizacja i tryb funkcjonowania, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Malendowski, Włodzimierz (red.); 1995, Kobiety w polityce. Wybrane problemy, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
- Rusinowa, Izabella; 1994, Od Eleonory Roosevelt do feministek lat 70-tych XX wieku, w: Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Kobiety i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo DiG, ss. 301-316.
- Samouiller S., Jahre K.; 2007, Prawa wyborcze i uczestnictwo kobiet w życiu politycznym – o co toczy się gra, w: Christine Ockrent (red.), Czarna księga kobiet, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, s. 491-524.
- Sejm Rzeczypospolitej Polskiej: I kadencja: informacje statystyczne o pracach sejmowych I kadencji (25 listopada 1991 – 31 maja 1993), Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1993; Sejm Rzeczypospolitej Polskiej – II kadencja: informacja o działalności Sejmu (14 października 1993 r. – 31 grudnia 1996 r.), opracowanie redakcyjne Iwona Chodyra, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997; Sejm Rzeczypospolitej Polskiej: III kadencja: informacja o działalności Sejmu (20 października 1997 r.-30 czerwca 2000 r.), opracowanie redakcyjne Iwona Chodyra, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000; Sejm Rzeczypospolitej Polskiej: IV kadencja: informacja o działalności Sejmu, (19 października 2001 r. – 31 grudnia 2003 r.), opracowanie redakcyjne Iwona Chodyra, Anna Kowalik, Bożena Szłapczyńska, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2004; Senat i senatorowie Rzeczypospolitej 1989-2004: w 15. rocznicę odrodzenia Senatu RP, opracowanie Jarosław Maciej Zawadzki, Kancelaria Senatu, Warszawa 2004.
- Titkow, Anna; 1995, Kobiety pod presją? w: Anna Titkow, Henryk Domański (red.), Co to znaczy być kobietą w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
- Women Prime Ministers 1945-2005, w: Ortiz de Zarate, Zarate’s Political Collections, http://www.terra.es/personal2/monolith/00women3.htm (dane dostępne 28.10.2008)
- Żarnowska, Anna; 1994, Prywatna sfera życia rodzinnego i zewnętrzny świat życia publicznego – bariery i przenikanie (przełom XIX i XX wieku), w: Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Kobieta i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo DiG, ss. 5-28.
Dominika Polkowska, dr– adiunkt w Zakładzie Socjologii Gospodarki i Organizacji, Instytut Socjologii, UMCS
[1] Nie zawsze liczba wszystkich posłów wynosiła 460, ze względu na zmiany składu sejmu. Podawany odsetek uwzględnia wszystkich posłów, nie tylko tych, którzy sprawowali tę funkcję przez całą kadencję, ale również tych, którzy swój mandat zaczęli sprawować w trakcie kadencji