Mirosław Matyja
System polityczny Szwajcarii: federalizm i demokracja bezpośrednia
Abstrakt
Dla pełnego zobrazowania szwajcarskiego systemu politycznego niezbędne jest przypomnienie, iż funkcjonuje on w specyficznych warunkach geopolitycznych, w obrębie oddziaływania kształtowanej przez stulecia, a dyktowanej koniecznością, tradycji sprawowania bezpośrednich form władzy.
Jest to rodzaj zdecentralizowanego federalizmu, opartego na zasadzie subsydiarności. Oznacza to, iż wszelkiego rodzaju decyzje podejmowane są oddolnie, z bezpośrednim udziałem obywateli. Decyzje, które nie mogą być podjęte na szczeblu gminy, podejmowane są przez władze kantonalne. W wielu dziedzinach regułą jest, że rząd federalny tworzy prawo, ale jego wdrożenie pozostawia kantonom, które dokonują tego w dostosowany do swoich wymogów sposób.
Wyrazem szwajcarskiego federalizmu jest demokracja bezpośrednia, której podstawowymi narzędziami są referendum i inicjatywa ludowa. Praktycznie każda ustawa federalna i lokalna może zostać poddana pod referendum, które pozwala obywatelom zweryfikować decyzje państwowe na szczeblu ogólnospołecznym i zmusić instytucje ustawodawcze do modyfikacji danej ustawy. Dzięki temu naród jest prawdziwym suwerenem, mającym głos praktycznie w każdej istotnej sprawie: od poziomu gminy do inicjowania zmian konstytucji na poziomie Federacji. Nowym wyzwaniem dla szwajcarskiego federalizmu i demokracji bezpośredniej jest proces integracji europejskiej. Im więcej decyzji zapada na szczeblu UE (mają one pośredni wpływ również na sytuację polityczno-ekonomiczną w Szwajcarii), tym większe jest ryzyko utraty politycznego wpływu kantonów, a tym samym obywateli tego kraju.
Pytanie, czy system federalny Szwajcarii, z całą jego kompleksowością, posiada więcej wad czy zalet, pociąga za sobą dyskusję ideologiczną, gdyż brakuje tu bezpośrednich porównań z systemami politycznymi innych krajów.
Abstract
Switzerland is a multi-ethnic, multilingual and multi-confessional nation held together by the desire of its people to be united. Democracy and Direct Democracy in particular, has a long tradition in this country. Switzerland’s unique political system is today world’s most stable democratic system, offering a maximum of participation to citizens.
The Federal Constitution of 18 April 1999 is the current federal constitution of Switzerland. It establishes the Swiss Confederation as a federal republic of 26 cantons (states), contains a catalogue of individual and popular rights, delineates the responsibilities of the cantons and the Confederation and establishes the federal authorities of government.
The Swiss cantons are the original States which joined together in 1848 to form the Confederation. Each canton has its own constitution, parliament, government and courts. All the cantons are divided into communes, of which there are currently over 2,700. Around one-fifth of these communes have their own parliament; in the other four-fifths, decisions are taken by a process of direct democracy in the local assembly. The degree of autonomy granted to the communes is determined by the individual cantons and therefore varies considerably.
The Swiss parliament consists of two chambers which, when in joint session, are known as the United Federal Assembly. It is the country’s legislative authority. The National Council, with its 200 members, represents the population of the country as a whole. The individual cantons are represented in proportion to the number of their inhabitants. The Council of States represents the 26 cantons (46 members). Both chambers are directly elected by the people: the National Council, (the larger chamber) is elected in accordance with federal rules and the Council of States (the smaller chamber) according to provisions differing from canton to canton. In both cases, the cantons are the constituencies.
The government of Switzerland consists of the seven members of the Federal Council, as well as the Federal Chancellor, and is elected by the United Federal Assembly for a four-year term. The President of the Swiss Confederation is elected each year. He chairs the sessions of the Federal Council and undertakes special ceremonial duties.
Citizens may seek a decision from the people on an amendment they want to make to the Constitution. For such an initiative to be put the vote, the signatures of 100,000 citizens must be collected within 18 months. People’s initiatives do not originate from parliament or government, but rather from ordinary citizens. They are regarded as the driving force behind direct democracy.
Switzerland is not a member of the European Union. Geographically and culturally in the heart of Europe, Switzerland has close political and economic ties with its European neighbours.
Switzerland’s policy towards Europe is based on bilateral negotiations. Cooperation takes the form of bilateral agreements between Switzerland and the EU in specific areas. This bilateral approach has been the foundation stone for Switzerland’s policy of openness and cooperation with its European neighbours.
Dynamic federalism in Switzerland with strong individual states is barely conceivable without effective democracy, both nationally and within member states. Direct democracy, just like federalism, has an important control function, ensuring that a majority of the people are involved in the political problem-solving process. Of course, this control system also has its price. Political decision processes often take longer, but the resultant decisions have a high degree of legitimacy.
Sytuacja geopolityczna
Licząca 41,3 tys. km2, z czego dwie trzecie zajmują góry i jeziora, mająca ponad 7,4 miliona ludności, Szwajcaria jest podzielona na 26 odrębnych kantonów o stosunkowo dużej autonomii [1]. Jeżeli dodamy do tego silne zróżnicowanie pod względem językowym, religijnym i ekonomicznym, to wówczas funkcjonowanie federalizmu i demokracji bezpośredniej w wydaniu helweckim staje się zrozumiałe.
Namiastki Szwajcarii sięgają 1291 roku, kiedy zjednoczyły się 3 niemieckojęzyczne kantony Uri, Schwyz i Unterwalden. Państwowość Szwajcarii rozwijała się przez wieki, a do państwa związkowego (Federacji) dołączały systematycznie kolejne kantony. Wczesna historia Szwajcarii to historia niepokojów, buntów i częstych wojen miedzy kantonami, jak również historia żmudnego poszukiwania zasad pokojowego rozwiązywania konfliktów w tym stosunkowo małym, ale bardzo zróżnicowanym społeczeństwie. Bez wątpienia federalny system polityczny Szwajcarii pozwolił przetrwać temu państwu i istnieć w harmonii, mimo wspomnianej ogromnej różnorodności regionalnej, religijnej i językowej. W sensie formalnym, według szwajcarskiego prawa, nie istnieją mniejszości językowe, lecz równoprawne języki oficjalne (francuski, niemiecki, włoski) oraz języki narodowe (francuski, niemiecki, włoski, retoromański). Nie istnieje również dominująca religia narodowa. Prawo szwajcarskie nie konstytuuje zasady zależności jednego języka wobec drugiego i nie określa dominacji jednej religii nad drugą.
Konstytucja gwarantem szwajcarskiego systemu federalnego
W 1848 roku, po wiekach konfliktów i wojen wywołanych utrzymującymi się podziałami społecznymi i politycznymi, uchwalona została w Szwajcarii konstytucja, która jest podstawą niewątpliwie najskuteczniejszej demokracji we współczesnej historii. Obecna wersja zmodyfikowanej konstytucji pochodzi z roku 1999 [2]. Istotny jest jej art. 3: “Kantony są suwerenne, o ile ich suwerenność nie została ograniczona przez Konstytucję Federalną; wykonują te wszystkie prawa, które nie zostały przekazane Federacji“. Artykuł ten jest w zasadzie podstawą systemu federalnego Szwajcarii.
Szwajcarskie państwo posiada trzy podstawowe filary polityczne: federację – kantony – samorządy (gminy). Jest to rodzaj zdecentralizowanego federalizmu, opartego na zasadzie subsydiarności. Oznacza to, iż wszelkiego rodzaju decyzje podejmowane są oddolnie, z bezpośrednim udziałem obywateli. Decyzje, które nie mogą być podjęte na szczeblu gminy, podejmowane są przez władze kantonalne. W wielu dziedzinach regułą jest, że rząd federalny tworzy prawo, ale jego wdrożenie pozostawia kantonom, które dokonują tego w sposób stosowny do swoich wymogów. Silna tradycja wymaga od kantonów zajmowania się własnymi problemami i powstrzymywania się od krytykowania działań innych kantonów.
Kantonów nie można porównywać do prowincji lub dystryktów administracyjnych w innych demokratycznych krajach (np. polskich województw). Są to w zasadzie niezależne samorządy o charakterze państwa i same używają w stosunku do siebie nazwy “państwo” (niem. staat, franc. etat). Posiadają właściwie wszystkie prawa państwa z wyjątkiem tych, których się zrzekły dobrowolnie na rzecz Federacji. Należy jednak podkreślić, że w praktyce od 1848 roku prawa Federacji wciąż rosną, zaś kantonów maleją, co spotyka się z częstą krytyką tych ostatnich. Zgodnie z ogólną doktryną polityczną Szwajcarii, należy powierzyć jak najwięcej zadań politycznych jak najniższym instancjom. Doktryna ta generuje zachowanie przez każdy kanton własnej konstytucji, parlamentu i rządu oraz suwerenności finansowej i podatkowej. Jednakże, oprócz przestrzegania własnych ustalonych autonomicznie praw, kantony maja obowiązek wprowadzania w życie ogólnych praw federalnych.
Szwajcarska kultura polityczna podkreśla zasadę proporcjonalności i konsensu w reprezentacji politycznej i stosuje ją zarówno do partii politycznych, jak i języków narodowych. W efekcie państwo to wykazuje bardzo niski poziom konfliktowych lub pokrywających się postanowień prawnych Federacji, kantonów oraz społeczności lokalnych. Przynależność lokalno-polityczna jest bardzo głęboko wrośnięta w mentalność obywatela szwajcarskiego, który zdecydowanie na pierwszym miejscu utożsamia się z gminą i kantonem, natomiast Berno jest dla niego w większym stopniu siedzibą rządu, niż stolica państwa.
Legislatywa: dwuizbowy parlament
Szwajcaria nie ma instytucji głowy państwa. Funkcje reprezentacyjne pełni wybierany na 1 rok przewodniczący Rady Federalnej, czyli rządu, noszący tytuł Prezydenta Federacji. Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament, zwany Zgromadzeniem Federalnym, składający się z Rady Narodowej (izba niższa) o kadencji 4-letniej i Rady Kantonów (izba wyższa). W skład Rady Narodowej wchodzi 200 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych i proporcjonalnych. Z kolei Rada Kantonów liczy 46 deputowanych wybieranych na okres od 1 do 4 lat (w zależności od kantonu) przez zgromadzenia ustawodawcze w poszczególnych kantonach. Każdy kanton wybiera po 2 reprezentantów do izby wyższej.
Prawa obu izb parlamentarnych są równe. Postępowanie ustawodawcze czy działalność kontrolna może być zainicjowana w każdym z tych zgromadzeń. Jednakże każdy akt prawny musi być zatwierdzony poprzez obie izby parlamentu.
Parlament powołuje rząd, Trybunał Federalny (na okres 5 lat), wybiera co roku prezydenta Federacji, a także generała dowodzącego armią w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia narodowego. Pełni również funkcję prawodawczą, wyrażającą się w uchwalaniu poprawek do konstytucji i ustaw. Do funkcji kontrolnej Zgromadzenia Narodowego należy kontrola działalności rządu i Trybunału Federalnego oraz akceptacja planu finansowego. Zgromadzenie sprawuje także kontrole nad kantonami, zajmuje się bezpieczeństwem zewnętrznym i wewnętrznym państwa, ratyfikuje traktaty oraz umowy międzynarodowe.
Egzekutywa: Rada Federalna i prezydent
Rząd Szwajcarii, zwany Radą Federalną, składa się z 7 ministrów i, w porównaniu z innymi demokratycznymi państwami, pełni, praktycznie rzecz biorąc, bardziej rolę koordynatora, aniżeli klasycznego rządu. Rada Federalna, określona w konstytucji, powoływana jest na 4 lata przez Zgromadzenie Narodowe. Przy ustalaniu składu Rady Federalnej bierze się pod uwagę reprezentacje francuskiej i włoskiej mniejszości narodowej dla utrzymania równowagi językowej oraz uwzględnia się przedstawicielstwo wszystkich dużych partii politycznych. Rada Federalna – jako najwyższa władza wykonawcza – przestrzega zachowania równorzędności stanowisk ministrów. Organ ten nie posiada stanowiska premiera, natomiast występuje zasada kolegialności w podejmowanych decyzjach. Do zadań Rady Federalnej należy troska o sprawy zagraniczne (w tym kwestia neutralności), sprawy wewnętrzne, spokój i porządek, prowadzenie spraw związanych z wojskiem federalnym. Do spraw administracyjnych należy sprawowanie nadzoru nad działaniem wszystkich urzędników administracji federalnej. W gestii wykonawczej Rady leży także realizacja przepisów konstytucji, ustaw i uchwal parlamentu. Organ ten posiada również kompetencje prawodawcze: wydawanie przepisów stanowiących prawo w formie rozporządzeń, o ile jest do tego upoważniony przez Konstytucję lub odpowiednią ustawę oraz kompetencje nadzorcze w stosunku do władz kantonalnych
Rada Federalna – jako rząd – posiada specyficzną pozycję, ponieważ brak jest jej odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, co znacznie wzmacnia jej pozycję. Parlament w Szwajcarii ogranicza się jedynie do kontroli oraz krytyki rządu i jego posunięć. Konstytucja szwajcarska nie przewiduje możliwości poddania rządu pod wotum nieufności. Brak odpowiedzialności politycznej ma swe uzasadnienie w systemie kooperacji partii politycznych reprezentowanych w rządzie i dążenia za wszelka cenę do konsensu.
Prezydent jest jednym z członków Rady Federalnej, wybieranym co roku przez Zgromadzenie Federalne Konfederacji Szwajcarskiej. Instytucja prezydenta nie ma większego znaczenia politycznego. Minister piastujący ten urząd nie przestaje być szefem swego departamentu. Prezydent nie ma statusu głowy państwa, nie odgrywa on również roli premiera, aczkolwiek stoi na czele Rady Federalnej. Spośród Rady Federalnej wybierany jest również na okres jednego roku wiceprezydent, który nie posiada praktycznie żadnych uprawnień oprócz zastępstwa prezydenta w wypadku jego choroby.
Do kompetencji prezydenta należy kierowanie pracami Rady i rozpatrywanie wstępne spraw napływających z poszczególnych departamentów. Zdecydowanie najważniejszą funkcją prezydenta jest reprezentowanie państwa szwajcarskiego na forum zagranicznym.
Kantony
Federacja Szwajcarska składa się, jak juz wspomniałem, z 26 kantonów bardzo zróżnicowanych pod względem liczby mieszkańców, języka, religii i tradycji. Natomiast sama organizacja gmin w szwajcarskich kantonach wykazuje podobieństwa strukturalne. Mam tu na myśli organy uchwałodawcze oraz wykonawcze poszczególnych gmin.
Organem nadzoru nad gminami jest rząd kantonalny, zaś władzę ustawodawczą posiada rada kantonalna, czyli parlament kantonalny, w przypadku większości kantonów złożony ze 100 radnych. Radę wybiera społeczeństwo kantonu w wyborach powszechnych co 4 lata. Parlament kantonalny zatwierdza budżet i uchwala ustawy przygotowywane przez rząd. Oprócz tego wybiera najważniejszych urzędników kantonalnych i kontroluje istotne operacje finansowe.
Władzę wykonawczą posiada rząd kantonalny, który składa się z reguły z 5-9 członków. Członkowie kierują odpowiednimi departamentami kantonalnymi Do obowiązków rządu należy wykonywanie decyzji rady kantonalnej, kierowanie pracą aparatu urzędniczego kantonu, doradzanie w istotnych sprawach gminom, przygotowywanie wyborów i referendów ludowych oraz powoływanie niższych ranga urzędników kantonalnych
Gminy
Mówiąc o szwajcarskim systemie politycznym, należy szczególnie podkreślić znaczenie gmin, które stanowią fundament państwa i istniały jeszcze przed jego powstaniem, a swoje prawa zachowały do dziś. Dopiero z upływem czasu, w wyniku zakupu czy podbojów, tworzyły się kantony. Samorządność gmin wiejskich i miejskich jest zagwarantowana konstytucyjnie. W skład zgromadzenia gminy wchodzą wszyscy uprawnieni do głosowania obywatele. W zależności od przyjętego w kantonie systemu organizacji, zgromadzenie ma moc uchwałodawczą lub jest zwoływane w celu powołania organu przedstawicielskiego mającego moc uchwałodawczą. Do kompetencji zgromadzenia należy m.in. uchwalanie budżetu gminy, jak również zatwierdzanie jego wykonania. Istotnym zadaniem zgromadzenia gminy jest uchwalanie podatków, wybór władz gminnych i nadzór nad ich działalnością oraz przyjmowanie sprawozdań z działalności organów gminnych.
Zgromadzenie obraduje na sesjach, które są zwoływane przez organ wykonawczy. Możliwe są sesje zwyczajne i nadzwyczajne. Sesja zwyczajna zwoływana jest w terminach ustalonych przez poszczególne ustawy gminne lub organ wykonawczy gminy. Sesja nadzwyczajna jest zwoływana – w razie zaistnienia takiej potrzeby – z inicjatywy organu wykonawczego gminy lub na wniosek odpowiedniej liczby obywateli. Obrady zgromadzenia prowadzi prezydent gminy. Zgromadzenie o charakterze ogólnym – jako bezpośredni organ uchwałodawczy – występuje w nielicznych, małych gminach. Typowym modelem jest tzw. model „nadzwyczajny” organizacji gminy, który wprowadzony jest w większych gminach. Jego istotą jest zastąpienie zgromadzenia organem uchwałodawczym – parlamentem gminy. Parlament gminny wybierany jest przez zgromadzenie gminne na czas określony, z reguły jego kadencja trwa od 2 do 4 lat. Liczebność parlamentu zostaje ustalona przez zgromadzenie, parlamentowi przewodniczy prezydent gminy, zaś sposób jego obrad jest zbliżony do trybu obrad zgromadzenia. Kompetencje zgromadzenia zostały więc w większości gmin przekazane na rzecz parlamentu. Jednak kwestie tak istotne, jak rozstrzygnięcia budżetowe, podatki, wybór organów gminy pozostają nadal w gestii zgromadzenia.
Organem wykonawczym gminy jest rada gminy, której członkowie wybierani są przez zgromadzenie gminy w ilości od 3 do 9 osób. Radzie przewodniczy prezydent gminy, który jest równocześnie przewodniczącym zgromadzenia ogółu obywateli. Formalnie rzecz biorąc, prezydent posiada te same kompetencje, co inni członkowie rady. Kadencja rady gminnej jest zbieżna z kadencją organów wykonawczych w kantonie. Organizacja wewnętrzna rady jest podobna do organizacji rządu kantonalnego Jej członkowie – z wyjątkiem prezydenta – kierują wydzielonymi resortami – departamentami. Obok rady gminnej istnieje możliwość powoływania do życia specjalnych komisji podległych radzie gminnej, np. komisji szkolnych, budowlanych, opieki społecznej itp.
Demokracja bezpośrednia
Należy w tym miejscu jeszcze raz podkreślić, iż system polityczny Szwajcarii funkcjonuje w specyficznych warunkach geopolitycznych, a tradycja sprawowania bezpośrednich form władzy kształtowała się w tym kraju od stuleci.
Wyrazem szwajcarskiego federalizmu jest demokracja bezpośrednia, której podstawowymi narzędziami są referendum i inicjatywa ludowa. Praktycznie każda ustawa federalna i lokalna może zostać poddana pod referendum, które pozwala obywatelom zweryfikować decyzje parlamentu na szczeblu ogólnospołecznym i zmusić instytucje ustawodawcze do modyfikacji danej ustawy. Referendum organizuje się, jeśli przynajmniej 50 tysięcy obywateli uprawnionych do glosowania zgłosi taki wniosek. W rzeczywistości referendum jest swego rodzaju politycznym narzędziem o charakterze hamującym, pozwalającym zablokować ustawy konstytucyjne. Zaś inicjatywa ludowa pozwala obywatelom poddać pod powszechne głosowanie propozycje modyfikacji federalnej konstytucji i w konsekwencji przeforsować nowa ustawę. Z inicjatywą może wystąpić partia polityczna lub grupa obywateli, proponując zmianę konkretnego paragrafu konstytucji lub jego nowe sformułowanie. Pod wnioskiem musi się podpisać w ciągu osiemnastu miesięcy co najmniej 100 tysięcy obywateli. Po zarekomendowaniu wniosku przez federalny aparat rządowy, parlament rozpatruje daną propozycję, by później przedłożyć ją narodowi w referendum.
Jest to na pewno system skomplikowany i związany z wieloma kwestiami organizacyjnymi oraz kosztami. W praktyce jednak generuje on rzeczywistą, autentyczną partycypację obywateli w życiu politycznym państwa i daje uprawnionym do głosowania satysfakcję współdecydowania w sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą.
Szwajcarski federalizm a proces integracji europejskiej
Proces integracji europejskiej jest niewątpliwie wyzwaniem dla Szwajcarii i federalizmu w tym kraju. Im więcej decyzji zapada na szczeblu Unii Europejskiej, tym większe jest niebezpieczeństwo utraty politycznego wpływu kantonów. Federalizm – jako wyraz “wielości w ilości” – jest w ten sposób potencjalnie zagrożony. Aby się skutecznie bronić przed tym zagrożeniem, rozwinięto w Szwajcarii mechanizmy, które umożliwiają kantonom współdziałanie w negocjacjach z Unią Europejską. Kantony uprawiają politykę zagraniczną w “małym wydaniu”, angażując się w rokowania rządu federalnego z Unią Europejską i broniąc w ten sposób swoich interesów. Rząd federalny z kolei konsultuje władze kantonalne przed podjęciem decyzji o charakterze europejskim. Można to określić mianem dwustronnego lobbyingu. Są to żmudne i długotrwałe negocjacje, poprzedzone z reguły kampanią medialną i polityczną.
Unia Europejska szanuje specyfikę systemu politycznego Szwajcarii i akceptuje niezależność tego kraju oraz jego niechęć przystąpienia do Unii. Z drugiej strony ramy polityczne szwajcarskiej niezależności wobec Unii zacieśniają się coraz bardziej. Najlepszym przykładem jest aktualna debata na temat szwajcarskiej tajemnicy bankowej, która jest silnie krytykowana przez instancje unijne. Samo przystąpienie do Unii Europejskiej z punktu widzenia Federacji, partii politycznych i większości społeczeństwa jest w chwili obecnej wykluczone. Takie przystąpienie oznaczałoby niewątpliwie zachwianie systemu federalnego helweckiego państwa, rezygnację z demokracji bezpośredniej i naruszyłoby stabilność szwajcarskiej waluty. Dlatego europejską doktryną polityczną rządu szwajcarskiego są dobre, przyjazne stosunki z Unią, oparte na tzw. układach bilateralnych, a nie ubieganie się o przystąpienie do europejskiego ugrupowania.
Oprócz tego trzeba zaznaczyć, iż powiązania gospodarki szwajcarskiej z gospodarkami państw Unii Europejskiej są na tyle ścisłe i kompleksowe, że przystąpienie do Unii czy pozostanie “na zewnątrz” nie odgrywa dla tego kraju – z ekonomicznego punktu widzenia – istotnej roli. Poza tym traktaty międzynarodowe gwarantują Szwajcarii zachowanie jej neutralnego statusu, który pozwala na zachowanie suwerenności politycznej i niezależności w skali międzynarodowej [3].
Przyszłość szwajcarskiego systemu politycznego
Pytanie, czy system federalny Szwajcarii ma szansę politycznego przeżycia, pociąga za sobą dyskusję ideologiczną, ponieważ brakuje tu bezpośrednich porównań z systemami politycznymi innych państw. Federalizm tego kraju ma wiele uwarunkowań, które – w zależności od punktu widzenia i sytuacji – można uznać za wady bądź zalety.
Ze względu na wielokulturowość Szwajcarii trudno byłoby osiągnąć społeczno-polityczny konsens bez federalizmu. Dzięki temu systemowi mniejszości narodowe, językowe czy religijne nie czuja się pokrzywdzone lub gorzej od innych traktowane. Szereg decyzji podejmuje się na najniższym politycznym szczeblu, co chroni obywatela przed nieuzasadnioną bądź nietrafioną ingerencją państwa.
Faktem jest, iż federalizm hamuje napięcia międzykulturowe i etniczne oraz dopasowuje działalność państwa do różnic międzyregionalnych. Nikłe regionalne napięcia, jak również znikome konflikty polityczne sa najlepszym świadectwem tego, iż państwo federalne w szwajcarskim wydaniu funkcjonuje optymalnie. Wprawdzie proces negocjacji na płaszczyźnie międzykantonalnej i na szczeblu federacja-kantony jest niejednokrotnie długotrwały, co jest często z zewnętrznego punktu widzenia niezrozumiale, to jednak w efekcie końcowym prowadzi on do pozytywnych i bezryzykownych rezultatów.
Z drugiej strony obywatele jakiegoś kantonu mogą czuć się w pewnym sensie poszkodowani, jeśli nie posiadają tych samych praw, jakimi dysponują obywatele innego kantonu.
Do wad systemu federalnego w ujęciu szwajcarskim zdecydowanie należą jego koszty. Każdy z kantonów posiada swój rząd, administrację, uregulowania sądownicze itp. Nawet uniwersytety finansowane są przez kantony. To wszystko obciąża finansowo nie tylko podatnika, ale generalnie całą gospodarkę.
Należy też nadmienić, iż system wyborczy Szwajcarii uprzywilejowuje obywateli małych kantonów (np. Uri czy Glarus) na niekorzyść obywateli dużych kantonów (np. Zurych).
Zupełnie odmiennym problemem są duże banki szwajcarskie (UBS i Credit Suisse), które w praktyce nie podlegają ani władzy federalnej, ani kantonalnej. Ich niezależność, wyrażająca się między innymi w nieproporcjonalnie wysokich wynagrodzeniach kadry bankowej, nie ma nic wspólnego z demokracją, jest jednak tolerowana.
System federalny Szwajcarii, jak każdy system polityczny, nie jest idealny. Jednak biorąc pod uwagę sytuację wewnętrzną i zewnętrzną tego kraju, Helweci nie wyobrażają sobie innego systemu – mimo globalizacji i mimo rozszerzającego się procesu integracji europejskiej. Ostatnie sondaże opinii publicznej potwierdzają w pełni tę tendencję.
Kantonalne kompetencje i bezpośrednia demokracja bronione są w Szwajcarii konsekwentnie, a tam gdzie dochodzi do kontrowersji międzykantonalnych, szuka się pokojowych rozwiązań na zasadzie tzw. konkordatu, czyli umowy międzykantonalnej.
Szwajcarski system polityczny – jak już wspomniałem – różni się od innych znanych systemów demokratycznych krajów europejskich. Poprzez ustawodawstwo konstytucyjne i specyficzne narzędzia, jakimi są referendum i inicjatywa ludowa, naród stał się prawdziwym suwerenem, mającym głos w każdej ważnej kwestii: od spraw na poziomie gminy po wypowiedzenie się na temat zmian konstytucji na poziomie Federacji. Kolektywny system władzy oraz duży wpływ grup interesów i obywateli nie znajdują odpowiednika w żadnym innym państwie. Dlatego też szwajcarskiego federalizmu, z jego całą kompleksowością i specyfiką, nie da się bezpośrednio przenieść, bez uprzedniej dokładnej analizy jego genezy, na system polityczny innych państw.
Wybrana bibliografia:
Monografie i artykuly
Bickel, Hans, Schläpfer, Robert (red.): Die viersprachige Schweiz, Aarau 2000.
Blöchliger, Hansjörg: Baustelle Föderalismus. Metropolitanregionen versus Kantone, 2005.
Bois du, P., Freiburghaus, R.: «Le fédéralisme dans tous ses états», w: Revue d’Allemagne et des pays de langue allemande 35, 2003, nr 3.
Eichenberger, Reiner: Starke Föderalismus: Drei Reformvorschläge für fruchtbaren Föderalismus, Zürich 2002.
Fenner, Martin, Hadorn, Rudolf, Strahm Rudolf H.: Politszene Schweiz. Politik und Wirtschaft heute, Basel 2000.
Frey, René L. (red.): Föderalismus – Zukunftstauglich?!, Zürich 2005.
Gabriel, Jörg Martin: Das politische System der Schweiz, Bern 1997.
Kost, Andreas: Direkte Demokratie, Wiesbaden 2008.
Meyer, Thomas: Was ist Demokratie, Wiesbaden 2009.
Milic, Thomas: Ideologie und Stimmverhalten, Zürich 2008.
Moeckli, Silvano: Das politische System der Schweiz verstehen, Altstätten 2007.
Neidhardt Leonhart: Die politische Schweiz. Fundamente und Institutionen, Zürich 2002.
Pernthaler, P.: Allgemeine Staatslehre und Verfassungslehre, Zürich 1996.
Schmidt, Nicolas: New Public Management im Parlament, Zürich/Chur 2008.
Schulte, Christian, Warnke, Ralph: Direkte Demokratie und repräsentative Demokratie, Berlin 2004.
Sigg, Oswald: Die politische Schweiz, Zürich 1996.
Źródła internetowe:
www.ch.ch
www.gov.ch
www.dhs.ch
www.swisspolitics.org
www.politiktrends.ch
www.parlarating.ch
www.swissinfo.ch
Przypisy:
[1] Lista kantonów szwajcarskich (wg przystąpienia do Konfederacji):1291 – Uri, Schwyz, Obwalden, Nidwalden, 1332 – Lucerna, 1351 – Zurych, 1352 – Glarus, Zug, 1353 – Berno,1481 – Fryburg, Solura, 1501 – Bazylea-Miasto, Bazylea-Okręg, Szafuza, 1513 – Appenzell Ausserrhoden, Appenzell Innerroden, 1803 – Sankt Gallen, Gryzonia, Argowia, Turgowia, Ticino, Vaud, 1815 – Valais, Neuchâtel, Genewa,1979 – Jura
[2] Konstytucja szwajcarska została uchwalona 18 grudnia 1998 roku, poddana pod referendum 18 kwietnia 1999 roku, a weszła w życie 1 stycznia 2000. Ogólnie przyjmuje się rok 1999 za datę wiążącą wejścia w życie Konstytucji.
[3] Szwajcaria przystąpiła do ONZ 10 września 2002, po przegłosowaniu tej decyzji w referendum minimalna większością 52% głosów.
Autor:
Dr Mirosław Matyja, politolog i ekonomista, jest pracownikiem naukowym na Uniwersytecie w Bernie w Szwajcarii.
Studia:
Akademia Ekonomiczna w Krakowie
Instytut Europejski na Uniwersytecie w Bazylei
Doktorat na Uniwersytecie we Fryburgu
——————————————————————————————–
Materiał udostępniany na zasadach licencji
Creative Commons 2.5
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne
-Na tych samych warunkach 2.5 Polska
——————————————————————————————–