Milena Gucma
„Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie”. Pod redakcją Marii Dudzikowej i Marii Czerepaniak-Walczak. Tom 4 – 455 stron, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2008- RECENZJA
„Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie” to już w tej chwili czterotomowy zbiór esejów pod redakcją prof. zw. dr hab. Marii Dudzikowej z Uniwersytetu A. Mickiewicza w Poznaniu oraz prof. zw. dr hab. Marii Czerepaniak-Walczak z Uniwersytetu Szczecińskiego.
Zainteresowania M. Dudzikowej skupiają się na systemie edukacyjnym, tzn. oscylują wokół szkoły jako podmiotu szeregu zmian, szkoły jako miejsca rozwoju ucznia, wokół życia codziennego w szkole, a także procesów autokreacji, wychowania i enkulturacji. Z kolei zainteresowania badawcze M. Czerepaniak-Walczak dotyczą pedagogiki emancypacyjnej, pedeutologii, jak również problematyki poszanowania praw dziecka.
Należy zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż trzy pierwsze tomy „Wychowania” otrzymały „Nagrodę Edukacji XXI”, która honoruje wartości edukacyjno-poznawcze i poziom edytorski.
Trzy poprzednie tomy skupione były na istocie oraz celach wychowywania. Została w nich podjęta próba odpowiedzi na pytania takie, jak: czym jest wychowanie? Czy jest ono w ogóle możliwe w dzisiejszych czasach? Jakie metody powinny być zastosowane podczas procesu wychowania? Kim jest, jaki jest lub jaki powinien być potencjalny wychowanek? itd.
Tom 4 jest kontynuacją trzech poprzednich tomów odnoszących się do wychowania w ujęciu interdyscyplinarnym. Omawiana część zawiera 16 esejów. Autorzy, ponownie próbując sprostać wyzwaniom zagadnienia, starają się odpowiedzieć na kilka istotnych pytań związanych z byciem obywatelem i patriotą we współczesnym świecie. W tej części szkoła jest ukazana jako miejsce, w którym uczeń może doświadczyć takich postaw i wartości, jak patriotyzm oraz obywatelskość. Czytelnik zostaje zaznajomiony z różnymi sposobami wychowywania, ale jednocześnie ma okazję do własnej refleksji.
Autorami recenzowanego tomu są przedstawiciele różnych dziedzin naukowych, co pozwala na odkrywanie interesujących kategorii, które powinny stać się przedmiotem refleksji edukacyjnej wychodzącej poza granice tradycyjnego podejścia do wychowania. Specjaliści różnych dyscyplin podkreślają siłę i zakres oddziaływania nowych miejsc i mechanizmów wychowywania, które nie są stereotypowe i uproszczone. Prezentacja różnorodnych punktów widzenia umożliwia spojrzenie na kwestię wychowywania z różnych perspektyw, nie tylko pedagogicznych. Czytelnik ma także okazję zapoznania się z koncepcjami wychowania różnych autorów i może je skonfrontować ze swoim własnym podejściem do omawianego tematu.
Autorzy poszczególnych esejów mają nadzieję, że ich opinie i refleksje na temat wychowania zebrane w jednym miejscu ułatwią rozważania nad tym specyficznym i skomplikowanym procesem. Przeciwstawiają się oni jednowymiarowemu myśleniu na temat rozwoju jednostki oraz przeciw takiemu postrzeganiu świata, które ogranicza horyzonty i utrudnia tym samym samodzielne podejmowanie decyzji. Poszczególne teksty mogą stanowić inspirację, a nawet źródło krytycznej refleksji dla pedagogów, innych specjalistów nauk społecznych oraz studentów.
System edukacyjny znajduje się obecnie w kryzysie, dlatego właśnie intencją redaktorek było prezentacja szeregu idei w celu stworzenia możliwości odnowienia i polepszenia tego systemu. Idee dotyczące wychowywania zazwyczaj są odpowiedzią na bieżącą sytuacją danego kraju. Wzrost niebezpieczeństwa i brak publicznej uwagi w tych kwestiach są jednym z największych problemów naszych czasów.
Niestety, wychowanie obywatelskie i patriotyczne staje się coraz mniej ważne, a przecież jest potrzeba, by poszerzyć konteksty dotyczące zmian społecznych, ekonomicznych i politycznych. To właśnie owe konteksty są tłem dla debaty o wychowaniu i to właśnie one pomagają odróżnić wychowanie od moralizatorstwa. Celem esejów napisanych przez pedagogów, psychologów, socjologów, historyków – zarówno teoretyków jak i praktyków – jest zaprezentowanie kwestii wychowania ku demokracji i poprzez demokrację. Demokracja to bardzo ważny termin, który konotuje zarówno patriotyzm, jak i obywatelstwo. Manipulacja owymi procesami spowodowana politycznymi lub innymi bieżącymi problemami zagraża procesowi edukacji ku demokracji.
Kwestie wychowania – w postaci szeregu dyskusji na temat koncepcji i warunków wychowywania – są najbardziej widoczne podczas politycznych przemian. Politycy są twórcami dziedzin związanych z życiem społecznym i bardzo często do ich strategii należy przekonanie ludzi, iż tak zwane „właściwe” wychowanie jest w stanie naprawić „zepsuty” świat. Mają oni do zaoferowania proste i bezpieczne rozwiązania wychowawcze, oparte na gotowych receptach. Problem w tym, że wiele z tych recept to przykłady manipulacji oraz wyraz mitu uniwersalności – propozycja leku na wszystko, na wszelakie trudności związane z wychowaniem. To dość niebezpieczne, ponieważ podejście tego typu jest głęboko zakorzenione w przeszłości i związane z jej afirmacją. W konsekwencji jest ono zdolne jedynie generować nowe zagrożenia. Prof. zw. dr hab. Henryk Samsonowicz w swoim eseju zatytułowanym „O niebezpieczeństwie manipulacji pamięcią” wiele uwagi poświęcił takim właśnie zagrożeniom. Prof. zw. dr hab. Marcin Kula w „Nieznośny ciężar kompleksów. Uwagi o wychowaniu patriotycznym z przeszłością w tle” daje wyraz wierze, że patriotyzm jest spontanicznym i naturalnym fenomenem. Prof. dr hab. Krystyna Skarżyńska podkreśla, że istnieją różne rodzaje patriotyzmu. Zostają one zaprezentowane w jej eseju „Rodzaje patriotyzmu. Czy i jak osobiste doświadczenia oraz wychowanie różnicują postawy narodowe?” Z kolei prof. zw. dr hab. Anna Przecławska przedstawia swoje refleksje nad tym, jak patriotyzm jest rozumiany przez młodych ludzi.
Słowo „obywatel” jest bardzo modne w obecnych czasach i w różnych systemach politycznych, która to kwestia zostaje poruszona przez prof. dr hab. Eugenię Potulicką. Prof. zw. dr hab. Piotr Gliński pisze z kolei o potrzebie partycypacji studentów w demokracji. Prof. zw. dr hab. Maria Dudzikowa przedstawia rozwój społecznego kapitału w szkole, ale jej diagnoza nie jest zbyt optymistyczna. Prof. zw. dr hab. Maria Czerepaniak-Walczak poddaje motto: „Nie myśl, bądź posłuszny” uważnemu namysłowi. Zauważa, że postępowanie według tej dyrektywy jest bardzo żywe w szkołach, a przecież nie można w ten sposób wychować odważnego i odpowiedzialnego obywatela. Temat jest kontynuowany przez dr hab. Marka Andrzejewskiego. Oczywiście wszyscy autorzy zwracają uwagę na fakt, że szkoła nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na kształtowanie obywatelstwa i na proces wychowywania. Media i inne pozarządowe organizacje także są za to odpowiedzialne. Wszystkie te kwestie zostają zilustrowane przez prof. zw. dr hab. Bogusława Śliwerskiego i mgr Włodzimierza Paszyńskiego.
Dalsze eseje poświęcone są kwestii doświadczania demokracji w szkole. Rozważa się w nich to, czy jest ono w ogóle możliwe. Wskazuje się także na konieczność wyrównania szans edukacyjnych dziewcząt i chłopców. Równe szanse umożliwiają dumę z własnych osiągnięć, a także pozwalają na szacunek do siebie. Takie traktowanie wymaga zmian naszego konwencjonalnego myślenia. Pomimo że system edukacyjny przeszedł szereg reform, to zasady demokratycznego wychowywania ciągle nie są w szkole uznawane przez tych ludzi, którzy pozostają we władzy stereotypów. Problem został szczegółowo zaprezentowany w tekście autorstwa dr hab. Marty Zahorskiej. Dr Krystyna Starczewska – jako dyrektorka szkoły – w eseju „Czy możliwa jest szkoła demokratyczna? Z doświadczeń praktyka” wskazuje tak na trudności, jak i na pozytywne efekty demokratycznej szkoły w porównaniu z systemem autorytarnym. Dr Lucyna Kopciewicz rozwija kwestię równości praw dla obu płci. W jej tekście „Grzeczne dziewczynki, niegrzeczni chłopcy – wytwarzanie różnic rodzajowych w dydaktyczno-wychowawczej pracy szkoły” – wskazuje ona na konsekwencje społeczne nierównego traktowania dziewcząt i chłopców.
Zasobność, będąca jednym z kryteriów podziału społecznego, również powiązana jest z kwestiami wychowania. „Nie masz kasy, jesteś nikim. O pogłębianiu nierówności przez szkołę” oraz „Lepiej urodzeni – lepiej kształceni” to eseje napisane przez prof. dr hab. Elżbietę Tarkowską i dr hab., prof. APS Barbarę Smolińską –Theiss.
W tomie 4 podjęto wiele tematów powiązanych ze sprawą demokratycznego wychowywania, wskazując jednocześnie na złożoność problemu. Jest on rozważany przez ludzi posiadających odmienne zainteresowania i zajmujących się różnymi dziedzinami naukowymi takimi, jak psychologia, socjologia, historia, prawo, pedagogika itd. Poruszane w poszczególnych tekstach kwestie mogą stanowić pewną wskazówkę lub pobudzić nas do dalszych poszukiwań. Co istotne, we wszystkie esejach wskazuje się na niebezpieczeństwa i braki w polskich szkołach oraz w wychowywaniu. Z jednej strony placówki te mają przygotować młodych ludzi do codziennego życia w społeczeństwie, z drugiej jednak trzymają ich z daleka od takiego życia. Redaktorki podkreślają, że w ten sposób pomyślana szkoła nie tylko chroni uczniów przed „prawdziwym życiem”, ale co gorsza kreuje im inny świat – ten, w którym uczestnictwo jest zastąpione słuchaniem. Czy w podobny sposób można wychować prawdziwego obywatela, mającego swoje własne zdanie i preferencje? Oferujące odpowiedź na to i inne pytania eseje zawarte w tomie 4 pomogą wszystkim osobom związanym z edukacją zrozumieć powagę demokratycznego wychowywania.
———————————————
Materiał udostępniany na zasadach licencji
Creative Commons 2.5
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne
-Na tych samych warunkach 2.5 Polska
———————————————